پوشاک زنان ایتالیا در دوره رنسانس

پوشاک زنان ایتالیا در دوره رنسانس؛ تن‌پوش زنان ایتالیا در دورۀ رنسانس.

پوشاک زنان ایتالیا در دوره رنسانس، جزء پوشاک باارزش و گران‌قیمت به‌شمار می‌رفت؛ چرا‌ که لباس‌ها از پارچه‌هایی چون زربفت و مخمل تهیه و یا به‌وسیلۀ هنرهای دستی تزیین می‌شدند.

سیر تطور پوشاک زنانۀ ایتالیا

لباس معمولی ایتالیا بیشترین رشد خود را در دورۀ رنسانس داشته است؛ به‌طوری‌که در این دوره، ایتالیا از مد فرانسه جدا شد و با به وجود آوردن سبکی خاص، به مهم‌ترین نمایندۀ لباس اروپا مبدل شد. <ref> «لباس ایتالیایی معمولی»، Morrison، وب‌سایت WARBLETONCOUNCIL.</ref>در قرن پانزدهم و شانزدهم میلادی هنر افرادی چون میکل‌آنژ،<ref>نقاش، معمار و شاعر ایتالیایی؛ اشرفی، «میکل آنژ»، وب‌سایت آرت‌نویس.</ref> لئوناردو داوینچی<ref>نقاش معروف سبک کلاسیک در دورۀ رنسانس؛ «دربارۀ لئوناردو داوینچی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.</ref> و رافائل<ref>نقاش، مجسمه‌ساز و معمار ایتالیایی در عصر رنسانس؛ «دربارۀ رافائل سانزیو»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.</ref> تأثیراتی را در مد ایتالیایی به وجود آورد. مد در این دوره، گران‌قیمت بود و از پارچه‌هایی چون مخمل و ابریشم و نیز روبان و جواهرات در تهیۀ لباس‌ها، استفاده می‌شد. مد زنانه در این قرن، بیشتر به پُر بودن پایین‌تنه به‌وسیلۀ دامن‌های پفی تأکید داشت.<ref>«تاریخچۀ مد ایتالیا»، وب‌سایت آنجِل مَگِزین.</ref> پوشاک زنان در اوایل این دوره، تحت تأثیر اندیشه‌های مذهبی و سنتی بود.<ref>ویل‌کاکس، تاریخ لباس (5000 سال پوشاک زنان و مردان جهان)، 1397ش، ص99.</ref>

عناصر اصلی لباس زنان

پوشاک زنان در اوایل قرن شانزدهم میلادی عبارت بودند از:

شِمیز یا اِسموک

این لباس از جنس کتان بوده است و برای محافظت از پوشاک رویی از چربی بدن و گرد و غبار، زیر لباس‌های بلند پوشیده می‌شد. شمیز‌های زنان ثروتمند، مستطیل‌شکل و توری‌مانند بود و روی آن سوزن‌دوزی شده بود.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص39.</ref>

لباس رو

لباس رویی شامل یک گان بود. گان‌های ایتالیایی روی کمر قرار داشتند و زیر آن دامن‌های کلوش پوشیده می‌شد؛ گاهی اوقات گان، روی شمیز یا اسموک قرار می‌گرفت. برخی گان‌ها در قسمت جلو دارای شکاف و برخی دنباله‌ای در قسمت پایین دامن داشتند.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص41.</ref>

پیراهن دامن‌دار

بالاتنۀ این پیراهن کوتاه و چسبان بود که در زیر آن نیم‌تنه‌ای تنگ و چسبان می‌پوشیدند. آستین‌های این پیراهن در ابتدا بلند و چسبان بود؛ اما بعدها آستین‌های پف‌دار جای خود را به آستین‌های تنگ دادند؛ روی این آستین، چاکی طراحی شده بود که پارچه لطیف پیراهن زیرین دیده می‌شد. یقه‌ها، ساده، گرد، هفت و یا چهارگوش بودند. زنان ایتالیایی گاهی اوقات روی این پیراهن، شنلی می‌پوشیدند که در قسمت جلو با سنجاق‌سینه یا قلاب و منگوله محکم می‌شد.<ref>مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص5.</ref>

جوراب

جوراب‌های زنان در این دوره، پارچه‌ای و نازک بود که در بالای زانو با بند جوراب بسته می‌شد.<ref>مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص5.</ref>

ردا

در نیمۀ دوم سدۀ شانزدهم، زنان نوعی ردای بلند یقه‌دار که در قسمت یقه به‌وسیلۀ قلابی بسته می‌شد، می‌پوشیدند. آستین‌های این ردا، کوتاه و پف‌دار بود.<ref>یکنام، «رنسانس»، وب‌سایت نیکنام.</ref>

گان

گان‌های زنان این دوره، مجلسی و حداقل از سه قسمت مجزا، سینه‌بند، دامن و آستین تشکیل شده بود. گان، از دو لایه پارچۀ مقاوم ساخته شده بود که بسیار تنگ بوده و بدن را از سرشانه تا کمر می‌پوشانده است. اغلب یقۀ سینه‌بندها بزرگ و منحنی شکل بود و تا پایین سینه ادامه داشت.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص41.</ref>

آستین

اکثر آستین‌های این دوره به‌صورت جداگانه تهیه و به‌وسیلۀ گره‌های کوچک به بدنه وصل می‌شدند؛ از این رو زنان ایتالیایی آستین‌ها را با انواع پوشاک می‌پوشیدند تا جلوه متفاوتی را به وجود آورد. آستین‌ها در قرن شانزدهم در انواع مختلف پفی، چهارگوش و پَردار در بازار عرضه می‌شد؛ پف‌ها معمولاً در قسمت بالای آستین و نزدیک به سرشانه بودند؛ اما در پاره‌ای از موارد روی بازو، آرنج و مچ نیز ظاهر می‌شدند. از دیگر ویژگی‌های آستین‌های این دوره وجود پنل‌های پارچه‌ای روی آستین بود که می‌توانست با رنگ‌ها و پارچه‌های متضاد و گاهی پلیسه‌دار تزیین شود. بیشتر مواقع در آستین‌ها، پنل‌ها را با پف‌ها ترکیب و روی آنها را با روبان و جواهرات و برش‌های کوچک تزیین می‌کردند.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص44.</ref>

کُرتِل یا زیردامنی

گان روی کرتل یا زیردامنی پوشیده می‌شد. زنان ایتالیایی برای پف‌دار شدن لباس‌های خود در زیر پیراهن‌های‌شان دامن‌های متعددی می‌پوشیدند و پس از آن پیراهن دامن‌دار رویی را بر تن می‌کردند. این پیراهن رویی، کوتاه‌تر از زیردامنی‌ها بود؛ به همین دلیل تزیینات لبۀ کرتل یا زیردامنی‌ در پایین لباس مشخص بود.<ref>مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص5.</ref>

نیم‌تنه

شکل اصلی نیم‌تنه‌های ایتالیایی، u شکل بود که یقه‌ای ایستاده یا مربع‌شکل با قوسی جزئی داشتند. این نیم‌تنه‌ها به‌وسیلۀ بند‌هایی در قسمت جلو بسته می‌شدند.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص40.</ref>

پارتلِت

پارتلت‌ها برای پوشاندن گردن و شانه‌ها به کار می‌رفت و غالباً از پارچۀ مخملی سیاه‌رنگ که دور آن با ابریشم و خز تزیین شده بود، تهیه می‌شدند. یقۀ پارتلت‌ها ایستاده بود و روی گان و کرتل پوشیده می‌شد. هر چند پارتلت‌ها دارای تنوع رنگی بسیاری بودند؛ اما رنگ سیاه و سفید آن در بین زنان ایتالیایی محبوب بود.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص45.</ref>

دامن فنری

دامن‌ها با یک سری تسمه‌های سختی که از چوب یا حصیر ساخته شده بودند به زیردامنی‌ها دوخته می‌شدند تا شکل پفی به دامن‌ها بدهند.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص46.</ref>

تزیینات لباس

بیشترین تزیینات به کار رفته روی لباس به ایتالیا اختصاص داشت. تمامی پوشاک زنان و مردان این دوره با هنرهای دستی، از طلا و نقره برودری‌دوزی<ref>«برودری»؛ واژه‎‌ای فرانسوی و به دوختی گفته می‌شود که پس از اتمام کار، پارچه حالت تور به نظر می‌آید؛ «برودری‌دوزی»، وب‌سایت ایران‌آنتیک.</ref> می‌شدند. قیطان وارد بازار شد و تمام قسمت‌های پوشاک مردان و زنان به‌وسیلۀ آن تزیین شد؛ در واقع این نوار تزیینی از دو تا پانزده رشته تابیده شده ساخته شده بود و برای بستن قسمت‌های مختلف لباس به یکدیگر از آن استفاده می‌شد.<ref>ویل‌کاکس، تاریخ لباس (5000 سال پوشاک زنان و مردان جهان)، 1397ش، ص103.</ref> پارچه‌ها و لباس‌های زنان با سنگ‌های قیمتی به‌خصوص مروارید تزیین می‌شد؛ به‌همین دلیل این عصر به عصر «مرواریددوزی» معروف است.<ref>مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص5 و 7.</ref>

ملحقات لباس زنان

زنان این دوره از وسایل و ملحقات بسیاری استفاده می‌کردند؛ این لوازم عبارتند از:

باد بزن

در دورۀ رنسانس، بادبزن‌های پر مانند و پرچم‌ شکل رایج بود. جنس این بادبزن‌ها از حصیر، کتان و یا ابریشم نقاشی شده و یا برودری دوزی شده بود که دسته‌ای باریک از جنس عاج داشت.<ref>مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص8.</ref> چتر: استفاده از چتر آفتابی برای زنان حتی در هنگام سوارکاری، رایج بود.<ref>مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص7.</ref>

دست‌گرم‌کن

در اواخر سدۀ پانزدهم، دست‌گرم‌کن‌هایی از جنس ابریشم، مخمل و یا زَربَفت توسط زنان ونیزی استفاده می‌شد.<ref>ویل‌کاکس، تاریخ لباس (5000 سال پوشاک زنان و مردان جهان)، 1397ش، ص104.</ref>

شانه ‌پوش

زنان ایتالیایی برای پوشاندن گردن و شانه‌های خود، از شانه پوش استفاده می‌کردند. شانه‌پوش‌ها از پارچه‌ای لطیف و آهاردار تهیه می‌شدند.<ref> مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص3.</ref>

پیش‌بندها و لباس‌های محافظتی

استفاده از پیش‌بند در این دوره، برای محافظت از گان‌های زنانه در برابر گردوغبار بود. این لباس دامنی شکل از جنس پشم یا پنبه ساخته شده بود که زنان در هنگام کار کردن می‌پوشیدند. این پیش‌بندها برای زنان ثروتمند جنبۀ تزیینی داشت.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص54.</ref>

خَزکله

در این دوره پوشیدن یا حمل خز رایج بوده و زنان خزهایی از پوست سمور، به دور گردن آویزان و یا به کمر می‌بستند.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص54. </ref>

دستکش چرمی

دستکش‌ها از جنس چرم، جیر یا پوست بز بودند که نوع چرمی آن، دارای دکمه‌ای در سرآستین‌ها بود.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص54.</ref>

کیف

کیف‌های زنان این دوره به‌صورت کمری و با بند بسیار بلند بودند که تا پایین پا می‌رسیدند و آویزان می‌شدند.<ref>مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص5.</ref>

کمربند

کمربندهای زنان، مزین به جواهر بود که کیف پول، تسبیح، بادبزن و حتی خنجر به آن آویزان می‌کردند.<ref>ویل‌کاکس، تاریخ لباس (5000 سال پوشاک زنان و مردان جهان)، 1397ش، ص102 و 104.</ref>

سرپوش و کلاه زنان

پوشش سر زنان در این دوره عبارت بودند از:

پارچۀ آویخته

این سرپوش، کلاهی لوزی‌شکل با دنباله‌ای بسیار بلند از جنس تور بود که در وسط پشت سر نصب می‌شد. این سرپوش غالباً سیاه‌رنگ بود که در مراسم‌های عادی، دنبالۀ سرپوش از پشت سر آویزان بود و در مراسم‌های مذهبی دنبالۀ آن روی سینه‌ها قرار می‌گرفت.<ref>مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص6.</ref>

سربند کیسه توری و کلاه بِرِه

این دو پوشش سر عمدتاً با یکدیگر به کار می‌رفتند؛ در ابتدا موها داخل کیسه توری مانند قرار می‌گرفت و سپس کلاه بره پردار روی کیسه را می‌پوشاند.<ref>مجابی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص6.</ref>

لِنزا

طنابی چرمی که برای صاف نگه‌داشتن موها، روی سر بسته می‌شد.<ref>«تاریخچۀ مد ایتالیا»، وب‌سایت آنجِل مَگِزین.</ref>

کفش

کفش زنان عادی شبیه کفش مردان بسیار ساده و بادوام بود. استفاده از کفش‌های پاشنه‌بلند در سدۀ شانزدهم رایج شد. قسمت بالای کفش، گره یا سگک وجود داشت. زنان برای تزیین کفش‌های خود از روبان و جواهرات استفاده می‌کردند. همزمان با اوج لباس‌ها در دهۀ 1500 میلادی، پوشیدن شاپین بسیار معمول شد. شاپین‌ها کفش‌هایی با بند چرمی بودند که کفپوش آنها از جنس چوب یا چوب‌پنبه بسیار بلند بود.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص47 و 48.</ref>

انواع پارچه در دورۀ رنسانس

زنان برای تهیۀ پوشاک خود، از پارچه‌های گران‌بها و مرغوب استفاده می‌کردند. این پارچه‌ها شامل زربفت، مخمل برودری‌دوزی شده، ساتن، حریر گلدار و پارچه‌های طلایی و مروارید‌دوزی شده بودند؛ همچنین پارچه‌های بافته‌شده از طلا و نقره از شرق، پوست حیواناتی مانند انواع قاقَم، روباه، سیاه‌گوش و بره از شمال اروپا و روسیه، پارچه‌های زربفت پرنقش‌ونگار از رایم و ابریشم و مخمل از ونیز برای تهیۀ پوشاک زنان به بازار عرضه می‌شد.<ref>ویل‌کاکس، تاریخ لباس (5000 سال پوشاک زنان و مردان جهان)، 1397ش، ص102.</ref> پارچۀ مخمل برای اولین بار در قرن سیزدهم میلادی وارد ایتالیا شد.<ref>Herald, J, Italian silks (1500-1900). In J. Harris (Ed.), Textiles 5,000 years, 1993, P172.</ref> طرح روی پارچه‌ها، از نقوش گردی که از دورۀ ساسانیان آمده بود و نیز از نقوشی چون گل، گیاه و حیوانات استفاده می‌شد.<ref>Harris, J, Lace. In J. Harris (Ed.), Textiles 5,000 years,1993, P34 & 35.</ref>

لباس‌های زنان رنسانس ایتالیا به نقل از تابلو‌های نقاشی

نقاشی‌های عصر رنسانس دارای واقع‌گرایی و بازنمایی‌های نسبتاً دقیقی هستند. در سدۀ شانزدهم، تعدادی از آثار نقاشان مختلف که به جزئیات بیشتری از لباس آنها پرداخته شده، مورد بررسی قرار خواهد گرفت:<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص78.</ref>

لباس‌ها در دهۀ اول میلادی

در آغاز این دوره، زنان لباسی شبیه قرن پانزدهم میلادی می‌پوشیدند. گرچه تغییرات اندکی نیز به چشم می‌خورد. پایه و اساس لباس‌های زنانه، شمیز، کرتل، نیم‌تنه، گان و آستین بود. ازجملۀ این نقاشی‌ها می‌توان به تصویر نقاشی‌شدۀ مادالنا دونی با نقوشی به سبک باروک<ref>روشی در هنرهای معماری، نقاشی، موسیقی و مجسمه‌سازی که از اواخر سدۀ شانزدهم در ایتالیا آغاز شد؛ «سبک و هنر باروک»، وب‌سایت بیتوته.</ref> روی آن اشاره کرد. جلوی لباس و مچ آستین با نخ‌های رنگی، گلدوزی و یا مشکی‌دوزی شده است. آستین‌ها در مچ دست فیت بودند و از پارچه‌های ظریف‌تری تهیه شده‌اند.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص94-92.</ref>

لباس‌ها در دهۀ سوم میلادی

در این دهه، پوشیدن پیراهن‌هایی با یقه‌های ایستاده، رایج شد. تصویر زنی با لباس سبز‌رنگ و شمیز گلدوزی شده با نقش خورشید و گل مارپیچی دیده می‌شود. قسمت آرنج تا مچ دستان نیز به‌وسیلۀ برش‌های کوچک تزیین شده است. تصویر نقاشی شدۀ آنته نیز او را با لباسی زردرنگ از جنس ابریشم به‌همراه پیش‌بند سفید و باریک نشان می‌دهد. شانۀ راست آنته با دو ردیف خز پوشیده شده و دستکشی در دست دارد. در اوایل این دهه، نیم‌تنه‌هایی با یقه‌های باز، سوزن‌دوزی روی شمیز و استفاده از پارچه‌های ساتن ابریشمی و مخمل برای تهیۀ گان‌ها متداول شد. کاملیا نیز خزکلۀ مزین به جواهر و نیم‌تنۀ ونیزی بلندی که در قسمت جلو به یک نقطه می‌رسند؛ اما از عقب کوتاه‌ترند به‌همراه لباس‌های اصلی بر تن دارد.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص102-95.</ref>

لباس‌ها در دهۀ چهارم میلادی

تصویر لوکرزیا، انسان‌شناس و سیاست‌مدار فلورانسی با لباسی صورتی از جنس ساتن با آستین مخملی مشکی‌رنگ که قابلیت جدا شدن دارد، دیده می‌شود. یقۀ پارتلت به‌صورت باز و به‌شکل هفت طراحی شده است. در این دهه، دامن‌های جنس ساتن با آستین مخملی مشکی‌رنگ که قابلیت جدا شدن دارد، دیده می‌شود. یقۀ پارتلت به‌صورت باز و به‌شکل هفت طراحی شده است. در این دهه، دامن‌های پلیسه‌دار جای خود را به دامن‌های فنری دادند. شمیز‌ها در این دهه، سفید و از جنس کتان بوده و روی آن را با نخ‌های مشکی گلدوزی می‌کردند. طول کمربندهای تزیینی برای بلندتر نشان دادن کمر بیشتر شد.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص106-103.</ref> تا نیمۀ دوم قرن شانزدهم، کرتل فقط مختص دامن بود؛ اما بعد‌ها به‌عنوان سینه‌بند خوانده می‌شد. آستین زیرین گان‌ها به‌وسیله قلاب‌های تزیینی بسته می‌شدند.<ref>Ashelford, The visual History of Costume: The Sixteenth Century,1994, P.49.</ref> تصویر نقاشی شدۀ الئونورا نیز در سال 1544 میلادی او را با نقوش آرابِسک ،<ref>شیوه‌ای از تزیین با شکل‌های دقیق هندسی و گیاهی ساده شده با پیچ‌وخم‌های متقاطع و مکرر؛ نیکجو و صارمی، «آرابسک یا نقوش اسلیمی در معماری اسلامی»، 1394ش، ص1.</ref> از جنس مخمل برودری‌دوزی شده نشان می‌دهد. الئونورا زنی اسپانیایی است که مد اسپانیایی و ایتالیایی را در هم می‌آمیزد؛ نیم‌تنۀ او به سبک اسپانیایی بسیار سفت و سخت است؛ اما یک زربفت ایتالیایی روی لباس تعبیه شده است. پارتلت او از لوزی‌های توخالی ساخته شده که یقۀ مربع‌شکلی دارد.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص107 و 108.</ref>

لباس‌ها در دهۀ ششم میلادی

در این دهه، آستین‌ها از بالا به پایین باریک و راسته بودند. سینه‌بند‌ها باز و بازتر می‌شدند و بالاتنه‌ها شکل مخروطی به خود گرفتند. زنان در این دهه، یک بال یا رول خمیده برای پنهان‌کردن بندهای آستین‌ها روی شانه‌های خود می‌بستند.<ref>عزتی، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، 1399ش، ص110.</ref>

منابع

• اشرفی، مهسا، «میکل آنژ»، وب‌سایت آرت‌نویس، تاریخ بازدید: 29 مهر 1402ش.
• «برودری‌دوزی»، وب‌سایت ایران آنتیک، تاریخ بازدید: 7 مهر 1402ش.
• «تاریخچۀ مد ایتالیا»، وب‌سایت آنجِل مَگِزین، تاریخ درج مطلب: 11 اسفند 1401ش.
• «دربارۀ رافائل سانزیو»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 17 فروردین 1399ش.
• «دربارۀ لئوناردو داوینچی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین 1399ش.
• عزتی، زینب، تحلیل تحولات فرهنگی و اجتماعی لباس در رنسانس سده شانزدهم جنوب اروپا (مطالعه موردی: مکتب فلورانس و میلان)، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، تهران، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه علم و فرهنگ، 1399ش.
• «سبک و هنر باروک»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 7 مهر 1402ش.
• مجابی، سیدعلی، «رنسانس اروپا»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، تاریخ بازدید: 7 مهر 1402ش.
• نیکجو، لیلا و صارمی، حمیدرضا، «آرابسک یا نقوش اسلیمی در معماری اسلامی»، اولین کنفرانس سالانۀ بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی، 1394ش.
• نیکنام، سامی، «رنسانس»، وب‌سایت نیک‌نام، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1400ش.
• ویل‌کاکس، روت‌ترنر، تاریخ لباس (5000 سال پوشاک زنان و مردان جهان)، ترجمۀ شیرین بزرگمهر، تهران، توس، چاپ هشتم، 1397ش.
• Ashelford, The visual History of Costume: The Sixteenth Century, 1994.
• Harris, J. Lace. In J. Harris (Ed.), Textiles 5,000 years: An international history and illustrated survey, Harry N. Abrams, INC, 1993.
• Herald, J. Italian silks (1500-1900). In J. Harris (Ed.), Textiles 5,000 years: An international history and illustrated survey, Harry N. Abrams, INC, 1993.
• ,Roger,Morrison «لباس ایتالیایی معمولی»، وب‌سایت WARBLETONCOUNCIL، تاریخ درج مطلب: 24 سپتامبر 2021م.