شنل
شنل، روپوشِ گشاد و بی‌آستین.
شِنِل، پوشش بدون آستینی است که روی دوش انداخته می‌شود و به‌وسیلۀ بندینک یا دگمه در ناحیه گردن بسته می‌شود. این پوشش قدمتی به درازای تاریخ دارد؛ به‌گونه‌ای که اثر آن را از روی سنگ‌واره‌های متعلق به دوران باستان می‌توان یافت. شنل انواعی از جمله طَیلَسان، بُرنُس، حِبَرَه، شولا و کاردینال دارد و در گذشته در مراسم تاج‌گذاری پادشاهان مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ همچنین پوشش مناسبی برای دوران بارداری، محافظت از سرما و باران و ایجاد جذابیت در تیپ افراد به شمار می‌رود.
مفهوم‌شناسی
شنل به‌معنای پوشاکِ گشاد و بدون آستین است که روی دوش اندازند.<ref>معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ شنل، وب‌سایت آبادیس.</ref> شنل در ادبیات فارسی مترادف کلماتی مانند ردا، جُبِّه، عبا، طیلسان، بارانی، فوطه،<ref>ذیل واژه «شنل»، بخش مترادف در وب‌سایت واژه‌یاب.</ref> روانداز، پالتو، بالاپوش<ref>«بالاپوش»، وب‌سایت لام تا کام.</ref> و لَباده به‌معنای بارانی نمدین است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب.</ref> نویسندگان پیشین در آثار خود میان برخی از مترادف‌های این کلمه تفاوتی قائل نشده‌اند.<ref>رحیمی، «تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام»، وب‌سایت عمده‌معرفی.</ref> واژۀ شنل در زبان روسی به معنای پالتوی بلند نظامی است و از این زبان وارد زبان فارسی شده است.<ref>مشیری، فرهنگ واژه‌های اروپایی در فارسی، ذیل واژۀ شنل.</ref>
تاریخچه
در دورۀ ایلامی‌ها که نقطۀ آغاز حکومت پادشاهان در ایران بوده،<ref>«دودمان پادشاهی ایران از دوران باستان تا پایان سلسله شاهی»، خبرگزاری ایلنا.</ref> زنان از شنل بلندی استفاده می‌کردند که از شانه چپ تا زانو را می‌پوشاند، به‌گونه‌ای که کتف راست عریان بوده است.<ref> شفیعی، «پوشاک ایرانیان»، وب‌سایت هفتواد کویر.</ref> مادها شنلی از جنس پوست پلنگ یا پوست گاو بر شانه می‌انداختند که حاشیه‌ای از پشم داشته است.<ref>بلوکباشی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref> وجود مجسمه‌ای با پوشش شنل در کاخ آپادانا (شوش) بیانگر بهره‌گیری از این نوع پوشش در زمان هخامنشیان است.<ref>«امپراتوری ایران و اصلاحات ساختاری»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref> در این دوره، شنل یک‌تکه پارچۀ حاشیه‌دار با سوراخی در وسط برای عبور سر بوده است که محدودۀ روی سینه، شانه‌ها و دست‌ها تا مچ را می‌پوشانده<ref>بلوکباشی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref> و با یک بندینک در جلو گردن بسته می‌شد.<ref>شفیعی، «پوشاک ایرانیان»، وب‌سایت هفتواد کویر.</ref> زنان پارسی نیز شنلی مانند ردای مردان هخامنشی به تن داشته‌اند.<ref>بلوکباشی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref> پارت‌ها شنلی مشابه شنل مادها؛ اما گشادتر می‌پوشیدند که با دگمه‌ای در وسط یا روی شانه بسته می‌شد.<ref> «شنل»، ویکیجو دانشنامۀ آزاد پارسی.</ref> زنان عهد اشکانی نیز، شنل را روی نیم‌تاجی که بر سر می‌گذاشتند، می‌بستند.<ref>بابایی، «پوشاک زنان در دوران سلوکیان و اشکانیان»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref> شنل در دورۀ ساسانیان کوتاه‌تر شد؛ به‌گونه‌ای که نصف بدن را از پشت می‌پوشاند و به‌وسیلۀ دو دگمۀ بزرگ در کنار گردن بسته می‌شد.<ref> رحیمی، «تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام»، وب‌سایت عمده‌معرفی.</ref> شنلِ آستین‌بلند و چسبانی در میان زنان درباری در دورۀ ساسانی مرسوم بوده که نشان خاندان سلطنتی به شمار می‌رفت.<ref> بلوکباشی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref> برخی معتقدند شنل، نخستین مرتبه در منطقۀ تالش و به‌گونۀ بارانی به کار می‌آمده و بعدها به سرزمین‌های عربستان و عراق منتقل شده است.<ref>«دگرگونی پوشش و پوشاک در تاریخ دیرینه ایرانیان گفت‌وگو با محمدرضا چیت‌ساز»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref> ظهور شنل کلاه‌دار به دورۀ طاهریان و صفاریان برمی‌گردد.<ref>«پیشینۀ پوشاک مردان، از سامانیان تا ایلخانان»، وب‌سایت دارنیا.</ref> در دورۀ طاهریان شنل بلندی تا ساق پا می‌پوشیدند که سرپوشی مانند سرپوش بارانی به آن متصل بود. عده‌ای معتقدند، در این دوره، علمای منطقۀ شمال شرقی ایران از نوعی شنل جلوباز بهره می‌گرفتند که لبه‌های جلویی آن روی سینه به‌شکل مثلث برمی‌گشت. اُمَرا در دورۀ صفاریان از بالاپوشی مانند لَباده استفاده می‌کردند که در برخی موارد از پوست سمور و سنجاب تهیه می‌شد.<ref>رحیمی، «تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام»، وب‌سایت عمده‌معرفی.</ref> جُبِّه در ابتدای دورۀ قاجار پوشش رسمی مردان در همۀ طبقات بود؛ اما با گذشت زمان، تنها به علما و اهل‌قلم اختصاص یافت.<ref>بلوکباشی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref> فرم امروزی شنل از اواخر دورۀ قاجار رواج یافت. هم‌اکنون، پوشیدن شنل در میان آقایان مرسوم نیست؛ اما بانوان به‌شکل‌های گوناگون از آن استفاده می‌کنند.<ref>«شنل»، ویکیجو دانشنامۀ آزاد پارسی.</ref>
انواع شنل
- تَیلسان، قدیمی‌ترین گونۀ شنل، ملحفه‌ای ضخیم و سبز رنگ، ویژۀ علمای ایرانی در دورۀ باستان؛<ref>«گرگونی پوشش و پوشاک در تاریخ دیرینه ایرانیان گفت‌وگو با محمدرضا چیت‌ساز»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref>
- ردا یا بالاپوش، خلعت پادشاهان هخامنشی؛<ref>بلوکباشی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref>
- بُرنُس، نوعی شنل کلاه‌دار (دورۀ طاهریان و صفاریان)؛<ref>«پیشینۀ پوشاک مردان، از سامانیان تا ایلخانان»، وب‌سایت دارنیا.</ref>
- کلامیس، پوشش تابستانی مردان یونانی؛
- توگا، لباس تشریفاتی قضات و سرداران در روم باستان؛
- پالا، لباس زنان روم مسیحی؛<ref>مجابی، تاریخ پوشاک جهان، بی‌تا، ص10.</ref>
- کاردینال، شنلی کلاه‌دار و سرخ‌رنگ (سدۀ 17م)؛<ref>بلوکباشی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref>
- چوقا، پوششی بلند، راسته و بدون آستین، شاخصۀ شناسایی جامعۀ لر بختیاری؛<ref> بلوکباشی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref>
- شولا، شنلِ گشاد بی‌آستین یا آستین‌حلقه‌ای پشمی، مورد استفادۀ چوپانان؛<ref> متین، «پشم»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref>
- پانچو، نوعی شنل جلوباز زنانه و مردانه (با اندکی تفاوت).<ref>«آشنایی با پانچو و شنل | تفاوت و شباهت‌ها»، وب‌سایت پارچی.</ref>
کاربردهای شنل
- هنگام جنگ، سوارکاری یا شکار، مورد استفادۀ شاهان ماد؛<ref>بلوکباشی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref>
- در مراسم تاج‌گذاری پادشاهان؛<ref> «باارزش‌ترین جواهرات ایران کجا هستند؟»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref>
- روی لباس عروس؛<ref> «کاربردها و انواع شنل لباس عروس»، وب‌سایت بزمینه.</ref>
- گستردنی هنگام خواب، مورد استفادۀ چوپانان؛<ref>متین، «پشم»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref>
- ایجاد پوشش در لباس‌های مجلسی تنگ، کوتاه یا بدون آستین؛
- محافظت در مقابل سرما؛<ref> «شنل برای روی لباس مجلسی زنانه و دخترانه»، وب‌سایت بهترین‌یاب.</ref>
- پوشش مناسب برای چربی‌های اضافی بدن؛
- مناسب برای دوران بارداری؛<ref>«پانچو چه نوع لباسی است»، وب‌سایت آی‌بو‌لک.</ref>
- ایجاد فرصت هنرنمایی برای طراحان لباس؛<ref> «پانچو و کاپ و شنل‌های رنگارنگ، برای فصل سرما/ از “ولنتینو” و “بربری” تا “لارف لورن”»، وب‌سایت پرشین‌وی.</ref>
- محافظت در برابر باران؛<ref> «شنل؛ خوش‌استایلی در زمستان»، وب‌سایت کمد سارک.</ref>
- ایجاد جذابیت در تیپ افراد.<ref> خوشرو، «مدل شنل دخترانه جدید مناسب فصل پاییز و زمستان»، وب‌سایت آرگا.</ref>
پانویس
منابع
- «آشنایی با پانچو و شنل | تفاوت و شباهت‌ها»، وب‌سایت پارچی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- «امپراتوری ایران و اصلاحات ساختاری»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1397ش.
- «باارزش‌ترین جواهرات ایران کجا هستند؟»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- بابایی، پروین، «پوشاک زنان در دوران سلوکیان و اشکانیان»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1394ش.
- «بالاپوش»، وب‌سایت لام تا کام، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- بلوکباشی، علی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 8 دی 1398ش.
- «پانچو چه نوع لباسی است؟»، وب‌سایت آی‌بو‌لک، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- «پانچو و کاپ و شنل‌های رنگارنگ، برای فصل سرما/ از “ولنتینو” و “بربری” تا “لارف لورن”»، وب‌سایت پرشین‌وی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- «پیشینۀ پوشاک مردان، از سامانیان تا ایلخانان»، وب‌سایت دارنیا، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1395ش.
- خوشرو، ندا، «مدل شنل دخترانه جدید مناسب فصل پاییز و زمستان»، وب‌سایت آرگا، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1398ش.
- «دگرگونی پوشش و پوشاک در تاریخ دیرینه ایرانیان گفت‌وگو با محمدرضا چیت‌ساز»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 23 فروردین 1396ش.
- «دودمان پادشاهی ایران از دوران باستان تا پایان سلسله شاهی»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ درج مطلب: 14 آبان 1400ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- ذیل واژۀ «شنل»، بخش مترادف در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- رحیمی، مهدی، «تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام»، وب‌سایت عمده‌معرفی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- شفیعی، مه‌سیما، «پوشاک ایرانیان»، وب‌سایت هفتواد کویر، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- «شنل برای روی لباس مجلسی زنانه و دخترانه»، وب‌سایت بهترین‌یاب، تاریخ درج مطلب: 2 فروردین 1401ش.
- «شنل؛ خوش‌استایلی در زمستان»، وب‌سایت کمد سارک، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- «شنل»، ویکیجو دانشنامۀ آزاد پارسی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- «کاربردها و انواع شنل لباس عروس»، وب‌سایت بزمینه، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- متین، پیمان، «پشم»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1398ش.
- مجابی، علی، تاریخ پوشاک جهان، بی‌جا، بی‌تا.
- مشیری، مهشید، فرهنگ واژه‌های اروپایی در فارسی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.