آزار خیابانی

آزار خیابانی؛ هرگونه گفتار یا رفتار آزاردهنده و تهدیدکنندۀ امنیت در محیط‌های عمومی.

آزار خیابانی، جرمی با مصادیق مختلف است که از متلک‌پراکنی تا مزاحمت جنسی به اشخاص کم‌توان، کم‌سن و زنان در فضاهای عمومی را شامل می‌شود. مزاحمت خیابانی، عواقب جبران‌ناپذیری از جمله احساس ترس، ناامنی، بی‌احترامی، افسردگی، انزوا، کاهش عزت‌نفس و حضور فعالانه در جامعه برای فرد مورد آزار، خانواده و جامعه در پی دارد.

مفهوم‌شناسی

آزار خیابانی نوعی آزار جنسی<ref> «آزار خیابانی جرم است، سکوت نکنید»، خبرگزاری ایسنا.</ref> و مشتمل بر حرکات، رفتارها و اظهارنظرهایی است که در اماکن عمومی<ref> «آزار و اذیت خیابانی چیست و چگونه با آن رفتار کنیم»، وب‌سایت بیتوته.</ref> با هدف نقض کرامت افراد انجام می‌شود.<ref> حیدری، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی. </ref> مزاحمت خیابانی شامل رفتار کلامی و یا غیرکلامی آزاردهنده و تهدید‌کننده است. از آن‌جا که آزار خیابانی توانایی افراد را برای تردّد امن در فضاهای عمومی کاهش می‌دهد، یکی از موضوعات حقوق بشر محسوب می‌شود.<ref>“Street Harassment”, myUSF. </ref>

آزار خیابانی و آزار جنسی از نظر مفهوم و مصداق نزدیک هم هستند. آزار خیابانی اشاره به هر نوع تخیّل جنسی دارد که در فضاهای عمومی به‌صورت رفتاری و عملی اسباب اذیت روانی فرد مورد نظر را فراهم آورد.<ref>هاشمیان‌فر و گلستان، «جرم‌شناسی مزاحمت جنسی و آزار خیابانی علیه زنان و دختران در شهر اصفهان»، 1393ش، ص198. </ref>

انواع آزار خیابانی

آزار گفتاری؛ فرد مزاحم با الفاظ رکیک و قصد لذت، زنان را مورد خطاب قرار می‌دهد.<ref>«پیامدهای مزاحمت‌های خیابانی برای زنان چیست»، خبرگزاری ایمنا. </ref> متلک، تحقیر، تهدید و اهانت کلامی، هرگونه صدایی که باعث آزار فرد می‌شود، مانند بوسه فرستادن، سوت‌زدن، پارس‌کردن، اظهارنظر در مورد بدن یا لباس فرد<ref> حیدری، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی.</ref> و درخواست مداوم نام و مشخصات دیگر،<ref> «آزار و اذیت خیابانی چیست و چگونه با آن رفتار کنیم»، وب‌سایت بیتوته.</ref> از جمله آزارهای گفتاری مزاحمان خیابانی است.

آزار رفتاری؛ در آزار رفتاری، فرد مزاحم با رفتار و حرکات مغایر ارزش زنان، آن‌ها را مورد آزار جنسی قرار می‌دهد.<ref> «پیامدهای مزاحمت‌های خیابانی برای زنان چیست»، خبرگزاری ایمنا.</ref> بستن راه شخص و حرکت به دنبال او، لمس کردن و خودارضایی،<ref> حیدری، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی.</ref> نشان دادن تصاویر پورنوگرافی، عکس‌گرفتن بدون رضایت فرد،<ref> «آزار و اذیت خیابانی چیست و چگونه با آن رفتار کنیم»، وب‌سایت بیتوته.</ref> ضرب‌وشتم در فضای عمومی، تجاوز به عنف، چشمک‌زدن و حمله‌کردن<ref>“Street Harassment”, myUSF.</ref> از نمونۀ آزارهای غیرکلامی مزاحمان خیابانی است که در برخی مواقع با اجبار و سلاح سرد همراه است.<ref> «پیامدهای مزاحمت‌های خیابانی برای زنان چیست»، خبرگزاری ایمنا.</ref>

علت شکل‌گیری آزار خیابانی

مزاحمت خیابانی ممکن است بر اساس علل فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی،<ref>«علت اصلی مزاحمت‌های خیابانی چیست؟»، وب‌سایت دلگرام. </ref> تفاوت‌های نژادی و طبقاتی،<ref> حیدری، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی.</ref> جنسیت، قومیّت،<ref>«آزار و اذیت خیابانی چیست و چگونه با آن رفتار کنیم»، وب‌سایت بیتوته. </ref>همراه با حس غلبه و قدرت رخ بدهد. نقش همسالان در دورۀ نوجوانی در بروز این رفتارها زیاد است.<ref>«روایت‌ بهت‌آور دختران از آزار جنسی و مزاحمان خیابانی»، عرشه آنلاین.] </ref>

تصور آزار خیابانی به‌عنوان یک راه برقراری ارتباط لذت‌بخش با زنان، احساس اقتدار مردان با آزار خیابانی، <ref> «علت اصلی مزاحمت‌های خیابانی چیست؟»، وب‌سایت دلگرام.</ref>دانستن آزار خیابانی به‌عنوان نمود مردانگی در اجتماع، تخلیه، تسکین و درمان تنش و بیماری‌های روانی از طریق آزار خیابانی و عدم آگاهی از نحوۀ صحیح بروز هیجانات<ref> «روایت‌ بهت‌آور دختران از آزار جنسی و مزاحمان خیابانی»، عرشه آنلاین.</ref> از علل بروز این معضل است.

بافت تربیتی نامناسب، نبود محدودیت‌های واقع‌بینانه، معیارهای سخت‌گیرانۀ والدین،<ref>«فراوانی آزارهای خیابانی در ایران چقدر است»، خبر آنلاین. </ref> فرهنگ،<ref> «روایت‌ بهت‌آور دختران از آزار جنسی و مزاحمان خیابانی»، عرشه آنلاین.</ref> دوری از ارزش‌های دینی، ضعف روابط عاطفی و اجتماعی و درک نادرست موضع و شرایط زنان، باعث جسارت فرد مزاحم در آزار دیگران می‌شود.<ref>«پیامدهای مزاحمت‌های خیابانی برای زنان چیست»، خبرگزاری ایمنا.</ref>

گسترۀ آزار خیابانی و قربانیان آن

آزار خیابانی منحصر به کشورهای توسعه‌یافته و یا توسعه‌نیافته نیست و معضل کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکایی است.<ref>«فراوانی آزارهای خیابانی در ایران چقدر است»، خبر آنلاین. </ref>

بیشتر قربانیان آزار خیابانی، افرادی با گرایش‌های مختلف، زنان، اعضای گروه‌های اقلّیت، افراد با سنین پایین‌تر و سالمندان هستند.<ref>«روایت‌ بهت‌آور دختران از آزار جنسی و مزاحمان خیابانی»، عرشه آنلاین.</ref> بیشتر زنان، صرف‌نظر از هر پوشش، ظاهر و موقعیتی در هر ساعت از شبانه‌روز با آزار خیابانی مواجه هستند.<ref>«ریشه‌شناسی مزاحمت‌های خیابانی برای زنان/ تجربه‌های تلخ اجتماعی زنان ناشی از چیست؟»، پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما. </ref>

پیامدهای آزار خیابانی

بی‌توجهی به آزار خیابانی سبب ازبین‌رفتن زشتی این کار، تهدیدکنندۀ فرصت کسب ارزش‌های اخلاقی و انحراف افراد سالم است.<ref>هاشمیان‌فر و گلستان، «جرم‌شناسی مزاحمت جنسی و آزار خیابانی علیه زنان و دختران در شهر اصفهان»، 1393ش، ص198.</ref>

از جمله پیامدهای آزار خیابانی عبارت است از:

1. آسیب‌های فیزیکی و روانی؛ مشکلات روان‌شناختی مانند افسردگی، پارانویا (Paranoia)،<ref>اختلال پارانویا نوعی بیماری است که بد گمانی به دیگران را در پی دارد.</ref> احساس ناامنی دائم، اضطراب ماندگار، استرس در افراد آسیب‌دیده و حتی نسل آینده.<ref> «فراوانی آزارهای خیابانی در ایران چقدر است»، خبر آنلاین. </ref>
2. سلب امنیت فردی و اجتماعی؛ آزارهای خیابانی باعث به خطر افتادن امنیت اجتماعی، ترس و بی‌اعتمادی می‌شود.
3. خودکم‌بینی؛
4. بدبینی به جنس مخالف؛
5. تزلزل خانواده؛ گاهی در اثر تنش و آزار خیابانی، منزلت خانوادۀ فرد مورد آزار خدشه‌دار می‌شود.
6. ترویج فساد اخلاقی؛ با تداوم آزار خیابانی در ملأعام، به‌تدریج غرق شدن کلّ جامعه در فساد متصور است و تصور تجاوز به زنان مشغلۀ دائمی آن‌ها، کاهش حضور آن‌ها در جامعه را منجر می‌شود.<ref> «پیامدهای مزاحمت‌های خیابانی برای زنان چیست»، خبرگزاری ایمنا.</ref>
7. اختلال در زندگی؛ آزار خیابانی سبب بروز هیجانات و عواطف منفی، احساس بی‌ارزش بودن، اختلالات روانی مانند اختلال در خواب و غذا خوردن و حتی خودکشی می‌شود.<ref> «روایت‌ بهت‌آور دختران از آزار جنسی و مزاحمان خیابانی»، عرشه آنلاین.</ref>
8. نقض آزادی؛ آزار خیابانی ممکن است آغازگر کارهای خلاف قانون و حتی قتل شود.

راه‌های پیشگیری از آزار خیابانی

1. اصلاح فرهنگ؛ بهترین روش مبارزه با آزار خیابانی، اصلاح فرهنگ است. فرهنگ باید به گونه‌ای تغییر کند که متلک‌پراکنی و اذیت کردن افراد در خیابان، کار سرگرم کننده و قابل قبولی جلوه داده نشود.
2. پوشش مناسب؛ یکی از موارد مهم مقابله با آزار خیابانی پوشیدن لباس مناسب است. در بیشتر مواقع، اگر پوشش فرد متناسب با شأن و ارزش وجودی او باشد، فرد به خود اجازۀ آزار نمی‌دهد.<ref> حیدری، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی.</ref>
3. قانون؛ قانون سخت‌گیرانه‌تری برای حفظ کرامت زنان در مقابل آزار خیابانی باید به تدوین، تصویب و اجرا برسد.
4. آموزش؛ آموزش، راهی مؤثر برای خودمراقبتی و رفتار صحیح در برابر مزاحم و همچنین کاهش آسیب و جلوگیری از عوارض ناشی از آزار است. با توجه به مشکل اکثر خانواده‌ها در سیستم تربیتی، روش‌های فرزندپروری و جرأت‌مندی، شیوه‌های صحیح تربیت فرزندان برای رفتار درست در مقابل موقعیت‌ها،<ref> «روایت‌ بهت‌آور دختران از آزار جنسی و مزاحمان خیابانی»، عرشه آنلاین.</ref> و دوری از تبعیض‌های جنسی، نژادی، قومی و مذهبی<ref> حیدری، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی.</ref> آموزش داده شود. آموزش مهارت‌های زندگی از دورۀ ابتدایی شامل حل ‌مسئله، همدلی، ایجاد و حفظ روابط اجتماعی و توانایی ارتباط مؤثر باعث رشد شخصیت افراد، تحول اجتماعی و فرهنگی نسل آینده خواهد بود.<ref>«فراوانی آزارهای خیابانی در ایران چقدر است»، خبر آنلاین. </ref> همچنین از طریق آموزش در نهاد خانواده، زنان هویت جدیدی کسب می‌کنند و از حقوق برابر انسانی و شهروندی آگاه شوند.<ref>«علت اصلی مزاحمت‌های خیابانی چیست؟»، وب‌سایت دلگرام.</ref>
5. مدیریت اوقات فراغت؛ تولید خوراک فرهنگی متناسب با جامعه، کتاب و برنامه‌های تلویزیونی متناسب با سن نوجوانان و جوانان در کاهش این کجروی مؤثر است. <ref> «ریشۀ آزار خیابانی زنان چیست؟»، دوات آنلاین.</ref>
6. تغییر عادت‌واره؛ نگاه انسانی به زن و برابر دانستن ارزش زن و مرد نقش مهمی در کاهش این نوع آزار دارد.
7. امن‌شدن معابر شهری؛ ایمن‌سازی مکان‌های کم تردّد و خلوت توسط شهرداری‌ها مثل استفاده از نور در فضای عمومی و احداث اماکن زنانه در جاهای پر تردّد می‌تواند در کاهش این ناهنجاری مؤثر باشد.
8. تقویت عقاید مذهبی؛ <ref> «علت اصلی مزاحمت‌های خیابانی چیست؟»، وب‌سایت دلگرام.</ref>
9. درمان؛ زمانی که اعمال قانون و فرهنگ‌سازی در افراد مزاحم تأثیرگذار نباشد، درمان این افراد ضرورت می‌یابد.<ref> «پیامدهای مزاحمت‌های خیابانی برای زنان چیست»، خبرگزاری ایمنا.</ref>

راه‌های برخورد با آزار خیابانی

افراد برای مقابله با آزار خیابانی به شیوه‌های مختلف عمل می‌کنند. سکوت، کاهش حضور در مناطق خاص، عدم رفت‌و‌آمد تنها در برخی ساعات و فضاها، تذکر دادن به فرد آزار دهنده،<ref> «علت اصلی مزاحمت‌های خیابانی چیست؟»، وب‌سایت دلگرام.</ref> کمک گرفتن از رهگذران و گرفتن عکس و فیلم<ref> حیدری، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی.</ref> از جمله شیوه‌های برخورد با آزار خیابانی است.

دیگر روش‌های برخورد با آزار خیابانی عبارت است از:

• آگاهی از مصادیق و انواع آزار خیابانی؛<ref>«اذیت و آزار خیابانی و نگاهی به قوانین و مجازات‌های در نظر گرفته شده برای آن»، وب‌سایت یاسا. </ref>
• حفظ خونسردی و آرامش و پرهیز از پرخاشگری، التماس و تهدید؛<ref>«آزار و اذیت خیابانی چیست و چگونه با آن رفتار کنیم»، وب‌سایت بیتوته. </ref>
• دفاع از حق خود و در میان گذاشتن آزار خیابانی با خانواده و مراجع قضایی.<ref>حیدری، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی.</ref>
• حفظ اقتدار، آمادگی دادن پاسخ مناسب به فرد آزار دهنده در موقعیت‌های مختلف، بالا دانستن ارزش خود و اقتدار در برابر آزارهای خیابانی،<ref> حیدری، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی.</ref> از جملۀ راه‌های مقابله با آزار خیابانی است

نقش قوانین در کاهش آزارهای خیابانی

طبق مادۀ 619 قانون مجازات اسلامی، تعرض، مزاحمت، ادای الفاظ رکیک و حرکات خلاف شأن و ارزش زنان، جرم است و شخص خاطی به حبس از 2 تا 6 ماه و 74 ضربه شلّاق محکوم می‌شود. بنابر نظریۀ مشورتی ماده 619، اینکه مردی به‌قصد مزاحمت زنی را تعقیب کند قابل مجازات است و به کار رفتن الفاظ رکیک توسط مرد، شرط تحقق جرم نیست.<ref> «اذیت و آزار خیابانی و نگاهی به قوانین و مجازات‌های در نظر گرفته شده برای آن»، وب‌سایت یاسا.</ref>

منابع

• «اذیت و آزار خیابانی و نگاهی به قوانین و مجازات‌های در نظر گرفته شده برای آن»، وب‌سایت یاسا، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1400ش.
• «آزار خیابانی جرم است، سکوت نکنید»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 22 آبان 1400ش.
• «آزار و اذیت خیابانی چیست و چگونه با آن رفتار کنیم؟»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش.
• «پیامدهای مزاحمت‌های خیابانی برای زنان چیست»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1400ش.
• حیدری، میلاد، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی، تاریخ درج مطلب: 30 بهمن 1399ش.
• «روایت‌ بهت‌آور دختران از آزار جنسی و مزاحمان خیابانی»، عرشه آنلاین، تاریخ درج مطلب: 15 شهریور 1401ش.
• «ریشه‌شناسی مزاحمت‌های خیابانی برای زنان/ تجربه‌های تلخ اجتماعی زنان ناشی از چیست؟»، پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما، تاریخ بازدید: 2 اسفند 1401ش.
• «ریشۀ آزار خیابانی زنان چیست؟»، دوات‌ آنلاین، تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1397ش.
• «علت اصلی مزاحمت‌های خیابانی چیست؟»، وب‌سایت دلگرام، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش.
• «فراوانی آزارهای خیابانی در ایران چقدر است؟»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 4 آذر 1400ش.
• هاشمیان‌فر، سید علی و گلستان، زهرا، «جرم‌شناسی مزاحمت جنسی و آزار خیابانی علیه زنان و دختران در شهر اصفهان»، علوم اجتماعی، شماره 4، زمستان 1393ش.
• “Street Harassment”, myUSF, Date of visit: 22 Feb 2023.
• "Street Harassment: Effects and Management Essay”, Evypanda, Date of visit: 22 Feb 2023..