مد پایدار؛ مد دوستدار طبیعت.
مد پایدار به‌دلیل حفظ محیط‌زیست از آلودگی‌ها و تخریب و نیز سلامت انسان‌ها و حیوانات اهمیت بسیاری دارد. با توجه به روند گسترش مدهای سریع و سرعت تولید و انباشت لباس، مد پایدار از اولویت بالایی در صنعت مد برخوردار است که به همراهی مصرفکنندگان و تولیدکنندگان نیاز دارد.
مفهوم‌شناسی
مد پایدار که به مد اخلاق‌گرا و مد سبز نیز مشهور است،<ref>«مد پایدار یا مد سبز چیست؟»، وب‌سایت وقت مد.</ref> شیوه‌ای از مد است که در آن برندها در پی تولید لباس‌هایی سازگار با محیط‌زیست هستند و به سلامت کارگران تولیدکنندۀ لباس اهمیت می‌دهند. رواج این شیوه از مد وابسته به همراهی مصرفکنندگان است؛ به‌گونه‌ای که تمایل به صرف هزینۀ بیشتر برای تهیه لباس داشته باشند یا از تهیۀ لباس‌هایی که در تولید آنها اهمیتی به محیط‌زیست داده نمی‌شود، خودداری کنند.<ref>Marshall, “What is sustainable fashion and why is it so important”, immago website.</ref> پایداری در مد به کل فرآیند چرخۀ عمر محصول و به نحوۀ تولید، مصرف و دفع لباس در محل‌های دفن زباله اشاره دارد.<ref>Chugh, “What is Sustainable Fashion? Why Does it Matter and How to Achieve it”, emeritus website.</ref>
تاریخچه
نخستین بار در سال 1972م اصطلاح مد پایدار در سازمان ملل به‌عنوان هنجار اجتماعی مطرح شد.<ref>Chugh, “What is Sustainable Fashion? Why Does it Matter and How to Achieve it”, emeritus website.</ref> در سال 2013م با وقوع حادثۀ رانا پلازا در بنگلادش که در پی آن با فروریختن ساختمان تولید پوشاک بیش از هزار نفر از کارگران کشته و زخمی شدند، کمپین‌هایی برای حمایت از کارگران راه‌اندازی شد. مهم‌ترین کمپین راه‌اندازی شده کمپینِ «چه کسی لباس من را تولید می‌کند؟» بود که در پی آن انقلاب در صنعت مد پدید آمد. این کمپین در صدد ایجاد شفافیت شرکت‌های تولید لباس برآمد تا اطلاعات مربوط به تولید خود را در اختیار عموم مردم قرار دهند. در سال 2018م سه میلیون نفر به این پویش پیوستند تا میزان سوءاستفاده از کارگران به‌ویژه زنان را کاهش دهند و از برندها شفافیت محل تولید و کیفیت حقیقی لباس‌ها را خواستار شدند.<ref>«چگونه فاجعۀ رانا پلازا منجر به انقلاب در صنعت مد شد؟»، وب‌سایت مدرسۀ هنری ایده.</ref> آنها دریافتند که لباس‌های در ظاهر ارزان، هزینه‌های محیطی و اجتماعی بسیاری به جهان تحمیل می‌کنند.<ref>«مد پایدار یا مد سبز چیست؟»، وب‌سایت وقت مد.</ref> در سال 2018م مد پایدار به‌عنوان مسئلۀ مهم مدیریتی به‌صورت گسترده‌ای به کار گرفته شد.<ref>جوانمرد و دیگران، «تحلیل گفتمان شفافیت‌سازی در راستای تولید مد پایدار: رویکرد نشانه معناشناسی گفتمانی»، 1402ش، ص77.</ref>
اهمیت مد پایدار
صنعت مد پس از نفت، از بزرگترین آلاینده‌های جهان و مسئول 20درصد آلودگی آب‌های صنعتی جهان است. این صنعت سالانه صدمیلیارد لباس تولید می‌کند که 87درصد آن در محل دفن زباله انباشت می‌شود. تنها 1درصد از لباس‌های دور ریخته شده بازیافت می‌شوند. صنعت پوشاک مسئول 4درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای است. لباس‌ها با رنگ‌های سمی و فلزات سنگین تولید می‌شوند که در جریان آب رودخانه‌ها و سفره‌های زیرزمینی وارد شده و باعث بیمار شدن انسان‌ها و حیوانات می‌شوند، به اکوسیستم‌ها آسیب می‌رسانند و باعث از بین رفتن تنوع زیستی می‌شوند. این صنعت 150 میلیون درخت را برای تهیۀ پارچه‌های سلولزی از بین می‌برد. 69درصد تمام لباس‌ها به‌طور جزئی یا کامل از الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر که از مشتقات نفت خام است، تولید شده‌اند که اثرات منفی قابل توجهی بر روی زمین می‌گذارند. لباس‌های تهیه شده با الیاف مصنوعی 35درصد از میکروپلاستیک‌های جهان را تشکیل می‌دهد که به زنجیرۀ غذایی نفوذ می‌کنند. تولید پوشاک از سال 2000م دو برابر شده است و با تغییر جمعیت و الگوهای مصرف، انتظار می‌رود صنعت مد سریع به رشد خود ادامه دهد. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد تا سال 2030م مصرف پوشاک با افزایش جمعیت طبقۀ متوسط جهانی 63درصد رشد خواهد کرد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که جهان در مسیر سه برابر شدن تولید لباس تا سال 2050م است. از این رو تغییر جهانی در صنعت مد باید به‌شکل مد پایدار باشد.
اهداف مد پایدار
از اهداف مد پایدار مسئولیت‌پذیر کردن افراد از نظر زیست‌محیطی و اجتماعی و جهت‌دهی مجدد صنعت لباس و مصرفکنندگان آن از شیوه‌های مد سریع به شیوه‌های پایدار در منبع‌یابی، تولید، توزیع، بازاریابی و مصرف است. همچنین مد پایدار در پی آن است که با اصلاح نگرش افراد، خرید لباس را از بخش بی‌اهمیت سبک زندگی مدرن که با هر فصل تغییر می‌کند، به مسئولیت زیست‌محیطی و انسانی که می‌تواند آینده کرۀ زمین را تحت تأثیر قرار دهد، تبدیل کند.
شیوه‌های مد پایدار
مصرف‌گرایی مد و رفتار خرید، به‌عنوان تأثیرگذاران مهم در دستیابی به پایداری، به‌ویژه در صنعت پوشاک عمل می‌کنند. شیوه‌های مد پایدار به چهار حوزه قابل تقسیم است: مد اخلاقی؛ این شیوه از مد بر پایۀ تجارت منصفانه است و شرکت تولیدکنندۀ پوشاک خود را ملزم می‌کند تا هیچ انسان و حیوانی به‌دلیل شیوه‌های تولید آنها صدمه نبیند. مد دایره‌ای؛ این شیوه شامل مواردی مانند بازیافت، ارتقای چرخه و صرفه‌جویی است و تا زمانی که محصولات قابلیت استفاده دارند، در جامعه به شیوۀ مؤثری در بین مردم پخش می‌شوند. مد آهسته؛ مد آهسته در مقابل فست‌فشن قرار دارد و کیفیت و ماندگاری بالای آن نگاه بلندمدتی به قابلیت استفادۀ لباس دارد و شامل به اشتراک گذاشتن و اجارۀ لباس است. مد آگاهانه؛ مد آگاهانه در پی رساندن پیامی برای مصرفکنندگان، آگاه کردن و تشویق آنها به خرید محصولات سازگار با محیط‌زیست و توجه به جنبش مد سبز است.
برندهای حامی مد پایدار
برند ول سام کالچر؛ این برند با لباس‌های سازگار با محیط‌زیست خود مأموریت دارد تا جهان را به مکانی مهربان‌تر و پایدارتر تبدیل کند. این برند از پنبه کاملاً طبیعی، بامبو و جوهر مبتنی بر آب سازگار با محیط‌زیست برای چاپ طرح روی محصولات خود استفاده می‌کند. علاوه بر این، تمام محصولات با استفاده از مواد بازیافتی یا زیست‌تخریب‌پذیر تولید می‌شود. جدیدترین خط تولید لباس‌های فعال پلاستیک بازیافتی با همکاری هنرمندان محلی ساخته شده است. آنها بخشی از سود خود را به مزارع و مراکز حفاظتی و همچنین سازمان‌های حامی محیط‌زیست اهدا می‌کنند. برند کریستی داون؛ کریستی داون از پارچه‌های بلااستفاده یا رول‌های پارچۀ اضافی باقی‌مانده از خانه‌های مد بزرگ برای تولید لباس‌های پایدار استفاده می‌کند. علاوه بر این، این برند در حال گذار از مد پایدار به حالت احیاکننده است. این برند از کشاورزان و صنعتگران سنتی در هند استفاده می‌کند. آنها برای کشت پنبۀ خود، از تکنیک‌های قدیمی که شامل مواد شیمیایی نمی‌شود، استفاده می‌کنند. هدف این برند ایجاد تعامل با کرۀ زمین و کاهش آلودگی از طریق زنجیرۀ تأمین احیاکننده است. برندهای دیگری همچون آدیداس، لوی، آمور، گرل‌فرند، پاتاگونیا، ماراهافمن، تردآپ، ریفرمیشن، ورلوپ و نیکد نیز در زمینۀ مد پایدار فعالیت می‌کنند.
شناسایی برندهای مد پایدار
سازمانی به نام “The green carpet challenge” به رتبه‌بندی برندها از جهت تقید آنها به حفظ محیط‌زیست می‌پردازد. با مراجعه به وب‌سایت rankabrand.org و با جست‌وجوی نام برند در بخش مد و پوشاک می‌توان از رتبۀ برند و قرارگیری آن در گروه‌های A تا E مطلع شد. رتبۀ A معرف برندهایی است که از نظر پایداری در سطح ایده‌آل قرار دارند؛ اما با حرکت به‌سمت E، رتبه پایداری آنها پایین‌تر قرار می‌گیرد.
پویش مد پایدار
پویشی در زمینۀ صنعت مد پایدار توسط شرکت Eco Age راه‌اندازی شده است که علاقه‌مندان می‌توانند برای پیوستن به آن هنگام خرید لباس توجه داشته باشند که حداقل سی‌بار باید از لباسی که می‌خرند، استفاده کنند و به هنگام خرید لباس به برچسب آن توجه کنند تا فقط لباس‌هایی از جنس الیاف طبیعی را خریداری کنند.
مد پایدار در ایران
مد پایدار در ایران نیز همانند دیگر کشورها، در حال رشد و گسترش است. در سال‌های اخیر جنبش مد پایدار با توجه به افزایش آگاهی عمومی نسبت به تأثیرات منفی صنعت مد بر محیط‌زیست و شرایط اجتماعی با شتاب بیشتری دنبال می‌شود.
وضعیت فعلی مد پایدار در ایران
در ایران نیز در راستای تحقق مد پایدار تعدادی از برندهای ایرانی گام‌های مؤثری برداشته و شروع به استفاده از مواد پایدار و روش‌های تولید مسئولانه کرده‌اند؛ به‌طوری که با استفاده از پارچه‌های ارگانیک، بازیافتی و فرآیندهای تولید کم‌هزینه، محصولاتی سازگار با محیط‌زیست ارائه می‌دهند. برگزاری همایش‌ها، کارگاه‌ها و رویدادهای مختلف در ایران نیز که با هدف افزایش آگاهی عمومی دربارۀ مد پایدار و ترویج فرهنگ مصرف مسئولانه است، اقدام دیگری در زمینۀ مد پایدار است. برخی فروشگاه‌ها و بسترهای خرید آنلاین نیز به فروش محصولات پایدار و دست دوم روی آورده‌اند و این امکان را به مشتریان می‌دهند تا به‌راحتی به محصولات پایدار دسترسی پیدا کنند.
درخشش یک ایرانی در مسابقات مد پایدار
در مسابقات طراحی مد پایدار که هر ساله در اردیبهشت‌ماه در سراسر دنیا به‌طور همزمان برگزار می‌شود، یک طراح لباس ایرانی توانست در سال2020م مقام دوم این مسابقات را در کشور امارات کسب کند. علاوه بر این، این طراح در سایر مسابقات طراحی مد پایدار نیز حائز دریافت رتبه شد. وی در توضیح طراحی این لباس به استفاده از پارچه‌های فاقد مواد شیمیایی و پارچه‌هایی که قابلیت استفاده مجدد نداشته و دور‌ریز بودند، اشاره کرد.
=برندهای ایرانی حامی محیط‌زیست
روله دِ ساین؛ این برند علاوه بر استفاده از الیاف طبیعی در پوشاک از بازطراحی هم در محصولات خود استفاده می‌کند و با تلفیق پارچه‌های قدیمی با صنایع‌دستی ایرانی لباس جدیدی بر پایۀ مد پایدار تولید می‌کند. نوبانو؛ این برند با شعار «اینجا اثر هنری می‌پوشید»، از الیاف طبیعی استفاده می‌کند و در روند بسته‌‌بندی نیز از محصولات پایدار بهره می‌برد. تیرشه؛ تیرشه برندی با محصولات دست‌دوز است که فرش‌های قدیمی ایرانی را به محصولات مدِ قابل استفاده همچون کیف تبدیل می‌کند و گاهی نیز آن را با چرم طبیعی تلفیق می‌کند. دیزا؛ برند دیزا با شعار «ارزش‌های پوشیدنی» پیرو مد آهسته و مد اخلاقی است و از تولیدات دیگر طراحان نیز حمایت می‌کند. ویراگو؛ برند ویراگو در محصولات خود از پارچه‌هایی که برندهای مطرح دنیا به عنوان کالیته برای نمایندگی‌ها تولید و ارسال می‌کنند، استفاده می‌کند. در واقع ویراگو از هیچ نوع پارچۀ تولید جدیدی استفاده نمی‌کند. سارا بقا؛ سارا بقا برندی است که به تولید اکسسوری‌‌های خاص می‌پردازد. این برند با جمع‌آوری کتاب‌های بازیافتی و تهیه خمیر از آن اکسسوری تولید می‌کند. برای ایجاد خاصیت ضد آب در این اکسسوری‌ها آنها را با مواد نانو می‌پوشانند که قابلیت استفاده در مدت زمان طولانی پیدا می‌کنند.
راهبرد مُد پایدار در صنعت ملی پوشاک ایران
- تغییر ساختار تولید انبوه به تولیدات محدود و کاهش حجم تولید؛
- احیای سنت سفارشی‌سازی و شخصی‌سازی لباس با هدف انطباق فیزیکی آن با مصرف‌کننده؛
- ورود مصرفکنندگان به حوزۀ طراحی به‌منظور افزایش عمر روانی و اجتماعی محصول و حذف مدگرایی؛
- تغییر نگرش اجتماعی و فرهنگی مصرف‌کننده؛
- نهادینه کردن سیاست‌های مصرف پایدار و حرکت از مد سریع به‌سمت مد آهسته که نیازمند خلاقیت طراحان و همکاری تولیدکنندگان و مصرفکنندگان است؛
- به رسمیت شناختن اثرات زیست‌محیطی صنعت مد توسط دولت‌ها و قانون‌گذاری و عمل به آن؛
- آموزش عمومی آگاهانه و مبتنی بر داده‌های علمی قبل از شکل‌گیری شخصیت اجتماعی انسان‌ها و در مقاطع ابتدایی توسط افراد صلاحیت‌دار؛
- تغییر الگوی ارزشی و رفتاری و برچیدن پایه‌های مصرف‌گرایی که مبتنی بر رویکرد لیبرال-سرمایه‌داری است؛
- توجه به شفافیت و افشای اطلاعات تولیدکنندگان.
بومی‌سازی مد پایدار در قالب پوشش ایرانی-اسلامی
ترکیب صنایع‌دستی سنتی مانند دست‌بافی، رنگرزی طبیعی و گل‌دوزی همراه با طراحی نوآورانه از عناصر کلیدی مد پایدار در ایران محسوب می‌شود که در پرتو آن علاوه بر تولید مد پایدار، صنایع ایرانی سنتی نیز احیا می‌شود. طراحان ایرانی با همکاری تولیدکنندگان داخلی و تمرکز بر صنایع دستی سنتی، لباس‌های خاص و باکیفیتی می‌آفرینند که هم بازتاب میراث فرهنگی ایران و هم دوستدار محیط‌زیست هستند.
انواع پارچه‌های دوستدار محیط‌زیست
آن دسته از پارچه‌هایی که دارای ویژگی غیرسمی و زیست‌تخریب‌پذیر هستند، در گروه پارچه‌های دوستدار محیط‌زیست قرار می‌گیرند. پارچه‌هایی که از مواد کاملاً طبیعی مانند پنبۀ ارگانیک، بامبو، ابریشم، کنف، لینن، پلی‌استر بازیافتی و سویا تهیه شده باشند، سازگار با محیط‌زیست هستند و می‌توان در مد پایدار از آنها استفاده کرد. این منسوجات سبب کاهش مقدر آلودگی ایجاد شده توسط پارچه‌های دور‌ریز می‌شوند.
چالش‌ها و فرصت‌های مد پایدار
مد پایدار با مسائلی همچون هزینه‌های تولید بالا، تغییرات ساختاری در زنجیرۀ تأمین و مقاومت مصرفکنندگان در برابر تغییر مواجه است؛ اما نوآوری، افزایش میزان همکاری‌های جهانی و تغییر ارزش‌های مصرفکنندگان و تولیدکنندگان نیز از فرصت‌های مد پایدار محسوب می‌شود.
راهکارهای ایجاد مد پایدار
تغییر روند مد به‌سمت مد پایدار توسط مصرفکنندگان قابل دستیابی است. از جمله کارهایی که مصرفکنندگان می‌توانند در این راستا انجام دهند، عبارت است از:
- آموزش و شناختن پوشاک پایدار؛
- خرید هوشمندانه و توجه به کیفیت به‌جای کمیت؛
- انتخاب پارچه‌هایی از مواد طبیعی؛
- خرید پارچه‌هایی با قابلیت تمام بازیافتی؛
- شناسایی برندهایی که در محصولات خود پایداری را به کار می‌برند؛
- خرید لباس دست دوم؛
- تعویض لباس‌ها با گروه‌های مبادلۀ لباس؛
- یادگیری تعمیر لباس به‌منظور نگهداری طولانی‌تر آن و کمک به کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای؛
- استفاده از کمد کپسولی؛
- استفاده از لباس تا جایی که قابلیت استفاده دارد و سپس بازگرداندن آن به چرخۀ طبیعت توسط بازیافت؛
- پرهیز از دور ریختن لباس و دادن آن به افراد نیازمند یا تعمیر آن؛
- پرهیز از شست‌وشوی بیش از حد لباس؛
- استفاده از برندهای لباسی که از قانون شفافیت در مورد دستمزد و شرایط کارگران خود استفاده می‌کنند؛
- خرید پوشاک محلی و تولید داخلی برای جلوگیری از نقل‌وانتقالات بی‌مورد و مصرف سوخت.
پانویس
منابع
- جوانمرد، صدیقه و دیگران، «تحلیل گفتمان شفافیت‌سازی در راستای تولید مد پایدار: رویکرد نشانه معناشناسی گفتمانی»، فصلنامۀ زبان‌شناسی اجتماعی، شمارۀ 22، 1402ش.
- «چگونه فاجعۀ رانا پلازا منجر به انقلاب در صنعت مد شد؟»، وب‌سایت مدرسۀ هنری ایده، تاریخ درج مطلب: 20 مرداد 1400ش.
- «درخشش یک ایرانی در مسابقات مد پایدار امارات | تصاویر لباس‌های طراحی شده روپاک جمشیدی»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1399ش.
- «صنعت مد و تخریب محیط‌زیست؛ راهبرد مُد پایدار در صنعت ملی پوشاک ایران»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 12 شهریور 1403ش.
- «کالیته چیست؟ معرفی انواع کالیته»، وب‌سایت افرا گرافیک، تاریخ درج مطلب: 15 خرداد 1402ش.
- «کدام برندهای ایرانی حامی مد پایدار هستند؟»، وب‌سایت طراحان لباس، تاریخ بازدید: 9 شهریور 1403ش.
- «لباس‌های مد پایدار از چه موادی ساخته شده‌اند؟»، وب‌سایت اکوکیلیکی، تاریخ درج مطلب: 20 ژوئن 2024م.
- محمودی عالمی، علی و همکاران، «تحلیل و بررسی مد پایدار و بومی‌سازی آن در قالب لباس پوشش ایرانی-اسلامی»، کنفرانس ملی تحقیقات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی و فرهنگ ایرانی اسلامی، 1401ش.
- «مد پایدار (SUSTAINABLE FASHION) چیست؟»، وب‌سایت بانی مد، تاریخ درج مطلب: 10 شهریور 1401ش.
- «مد پایدار چیست؟ علت محبوبیت آن و تفاوتش با مد روز»، وب‌سایت کومولایف، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1403ش.
- «مد پایدار یا Sustainable Fashion – راهکارها و برندهای مد سبز»، وب‌سایت آموزال، تاریخ درج مطلب: 29 فروردین 1401ش.
- «مد پایدار یا مد سبز چیست؟»، وب‌سایت شیک و پیک، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1402ش.
- «مد پایدار یا مد سبز چیست؟»، وب‌سایت وقت مد، تاریخ درج مطلب: 28 فوریه 2022م.
- «همه چیز در رابطه با مد پایدار (SUSTAINABLE FASHION)»، وب‌سایت آرون پرتو ایرانیان، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1403ش.
- Chugh, Sneha, “What is Sustainable Fashion? Why Does it Matter and How to Achieve it”, emeritus website, Date of Upload: 9 January 2023.
- Marshall, David, “What is sustainable fashion and why is it so important”, immago website, Date of Upload: 15 September 2022.
- Ray, Subhasis & Nayak, Lipsa. 2023. “Marketing Sustainable Fashion: Trends and Future Directions”, Sustainability 15.
- “WHAT IS SUSTAINABLE FASHION?", earthday website, Date of Visit: 26 July 2024.