مدیریت زمان در فضای مجازی؛ تعدیل مدت زمان حضور در اینترنت.
مدیریت زمان در فضای مجازی که به‌معنای تعدیل و تنظیم زمان فعالیت در بستر فضای مجازی است، موجب استفاده از فرصت‌ها، رضایت از زندگی، افزایش اعتمادبه‌نفس، تمرکز و بهبود عملکرد می‌شود. بی‌توجهی به مدیریت زمان در فضای مجازی موجب کاهش بهره‌وری، افسردگی، بی‌اعتمادی زوجین به یکدیگر، کاهش روابط عاطفی در خانواده و اعتیاد به اینترنت می‌شود.
مفهوم‌شناسی
مدیریت زمان اشاره به اختصاص مؤثر زمان به امور مناسب دارد<ref>حاجی‌آبادی، «مدیریت زمان چیست و چگونه زمان را مدیریت کنیم؟»، وب‌سایت کاربوم.</ref> که شامل برنامه‌ریزی برای طرح و نقشۀ دقیق برای تحقق اهداف معین است<ref> «توصیۀ قرآن برای مدیریت زمان در زندگی»، وب‌سایت نمناک.</ref> و موجب کار بهینه می‌شود.<ref> «مدیریت زمان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت کابوک.</ref>
اهمیت مقولۀ زمان
قرآن در آیات متعددی مانند سوره‌های زمر،<ref> سورۀ زمر، آِیۀ 56.</ref> انشراح،<ref>سورۀ انشراح، آیۀ 7.</ref> عصر<ref>سورۀ عصر، آیۀ 1.</ref> و نازعات<ref>سورۀ نازعات، آیۀ 46.</ref> نعمت زمان را ودیعه‌ای ارزشمند برای انسان می‌داند که بهره‌برداری صحیح و مدیریت آن در اعتلای سبک زندگی مؤثر است.<ref> «توصیۀ قرآن برای مدیریت زمان در زندگی»، وب‌سایت نمناک.</ref> سفارش به تقسیم زمان روزمره برای عبادت، تأمین هزینۀ زندگی و کسب لذت‌های حلال زندگی نشان‌دهندۀ اهمیت موضوع مدیریت زمان در روایات است.<ref> «ترجمه و شرح حکمت 390 نهج البلاغه: سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت مؤسسۀ اهل بیت.</ref>
اهمیت مدیریت زمان در فضای مجازی
اساس طراحی تمام شبکه‌های اجتماعی گرفتن وقت کاربران است. فناوری‌های جدید، مانند مواد مخدّر و قمار، موجب تغییر ساختار مغز با تأثیر بر مسیر عصبی و ترشح دوپامین و لذت‌جویی می‌شوند.<ref> «تکنیک‌های مدیریت زمان در استفاده از فضای مجازی»، رادیو گفت‌وگو.</ref> امروزه بیشترین اتلاف زمان مربوط به شبکه‌های مجازی است<ref> «مدیریت زمان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت کابوک.</ref> که با مجازی شدن آموزش در پی اِعمال محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا به آن دامن زده شد. کاربران به‌طور متوسط روزانه شش ساعت و 42 دقیقه از زمان خود را در اینترنت می‌گذرانند.<ref> قنبری، «بررسی اثربخشی مدیریت زمان بر کاهش اعتیاد به اینترنت دانش‌آموزان مقطع متوسطه»، 1401ش، ص6.</ref> نتایج مطالعات بیان‌گر این است که استفاده از شبکه‌های مجازی سبب حواس‌پرتی، اتلاف زمان و برهم‌زدن موقت نظم و آرامش ذهنی می‌شود؛ به‌طوری که با هر بار بررسی کردن شبکه‌های اجتماعی به مدت سی ثانیه، 25 دقیقه طول می‌کشد که مغز آمادۀ انجام دادن کار قبلی شود که این موجب کاهش بهره‌وری، نگرانی و بدشدن خلق‌وخو می‌شود.<ref> حاجی‌آبادی، «مدیریت زمان چیست و چگونه زمان را مدیریت کنیم؟»، وب‌سایت کاربوم.</ref>
دلایل کمبود زمان
بی‌برنامگی، نداشتن هدف و راه معین برای زندگی آینده موجب می‌شود کنترل افراد در دست قدرت و تنوع اینترنت قرار بگیرد.<ref> «مدیریت زمان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت کابوک.</ref> اهداف غیرواقعی و کمال‌طلبی، ضعف در اولویت‌بندی، ضعف در واگذاری زمان، ضعف در حل مسئله، اهمال‌کاری، ضعف در نه گفتن، کار با حداکثر فشار از عواملی هستند که موجب کمبود زمان در زندگی روزمره می‌شوند.<ref> «مدیریت زمان چیست و تکنیک‌های آن کدام است؟»، وب‌سایت متمم.</ref>
مزایای مدیریت زمان در فضای مجازی
- دستیابی به بهترین بهره‌ها؛
- تشخیص و سامان‌دهی زمان کاربران؛
- پیشگیری از وابستگی به اینترنت؛<ref>اسفندیاری، «فنون مدیریت زمان در فضای مجازی (بخش اول)»، وب‌سایت راسخون.</ref>
- بهبود عملکرد؛ تمرکز روی امور اساسی موجب دید بهتر نسبت به آنها و صرف زمان لازم برای آن می‌شود.
- کسب نتیجۀ بهتر؛ اولویت‌بندی کارها و اختصاص زمان کافی، موجب تفکر و تلاش بیشتر و افزایش کیفیت کارها می‌شود.
- افزایش اعتمادبه‌نفس؛
- کاهش استرس؛<ref> حاجی‌آبادی، «مدیریت زمان چیست و چگونه زمان را مدیریت کنیم؟»، وب‌سایت کاربوم.</ref>
- کاهش اعتیاد اینترنتی دانش‌آموزان؛
انجام دادن کارهای هوشمندانه؛<ref>قنبری، «بررسی اثربخشی مدیریت زمان بر کاهش اعتیاد به اینترنت دانش‌آموزان مقطع متوسطه»، 1401ش، ص6.</ref> مدیریت زمان و استفادۀ صحیح والدین از رسانه‌ها باعث افزایش دلبستگی ایمن، بهبود ارتباط والدین و کودکان، پاسخ‌دهی مناسب والدین و گذراندن وقت بیشتر با کودکان می‌شود.<ref> درویش‌زادۀ نوش‌آبادی و دیگران، «بررسی تأثیر استفادۀ صحیح و مدیریت زمان والدین از گوشی همراه، رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی بر الگوی دلبستگی، مشکلات رفتاری کودکان و میزان اعتیاد به اینترنت در والدین»، 1399ش، ص78.</ref> مدیریت زمان نه تنها محدودیت و سختی در زندگی به وجود نمی‌آورد؛ بلکه موجب لذت بردن بیشتر از زندگی، آزادی بیشتر، استفادۀ بهتر از زمان‌های در حال اتلاف، اثربخشی، تمرکز بیشتر در انجام دادن کارها و استراحت کامل در زمان استراحت می‌شود.<ref>«بررسی مدیریت زمان»، وب‌سایت آکادمی باور مثبت.</ref>
دلایل مدیریت نکردن زمان استفاده از اینترنت در خانواده
استفادۀ بیش از حد والدین از اینترنت موجب انتقال سبک زندگی و وابستگی به اینترنت، فقدان زمان کافی برای رشد روانی کودک و مشکلات عاطفی و رفتاری در آینده می‌شود. وابستگی زیاد مادر به اینترنت باعث حساس و دردسترس و پاسخگو نبودن به احتیاجات روانی و جسمی کودک می‌شود.<ref> درویش‌زادۀ نوش‌آبادی و دیگران، «بررسی تأثیر استفادۀ صحیح و مدیریت زمان والدین از گوشی همراه، رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی بر الگوی دلبستگی، مشکلات رفتاری کودکان و میزان اعتیاد به اینترنت در والدین»، 1399ش، ص77.</ref>
پیامدهای خانوادگی عدم مدیریت زمان در فضای مجازی
مدیریت نکردن زمان حضور در فضای مجازی و استفاده حداکثری از آن در خانواده باعث کاهش روابط گرم و عاطفی خانوادگی، کاهش ارتباط والدین با فرزندان و از بین رفتن سرمایۀ اجتماعی پیوند خانوادگی می‌شود <ref>حاج‌محمدی، و حاج‌محمدی، «تأثیرات اخلاقی استفاده از فضای مجازی بر پیوند زناشویی و روابط فرزندان در خانواده»، 1396ش، ص209.</ref> و عواقبی مانند آشفتگی خانواده، افسردگی، حس ارزشمند نبودن، بی‌اعتمادی و ترس را به دنبال دارد. با شکل‌گیری دلبستگی ناایمن، اعتیاد به اینترنت حاصل می‌شود و فرزندان به‌دلیل نادیده‌گرفته‌شدن در خانواده، نداشتن رضایت از رابطه با والدین و فرار از واقعیت موجود، به فضای مجازی پناه می‌برند.<ref>درویش‌زادۀ نوش‌آبادی و دیگران، «بررسی تأثیر استفادۀ صحیح و مدیریت زمان والدین از گوشی همراه، رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی بر الگوی دلبستگی، مشکلات رفتاری کودکان و میزان اعتیاد به اینترنت در والدین»، 1399ش، ص77.</ref>
راهکار مدیریت زمان استفاده از اینترنت در خانواده
براساس پژوهش‌های دانشگاه هاروارد، آموختن مهارت مدیریت زمان موجب بهبود سه برابری نتایج شغل و زندگی و افزایش رضایت‌مندی می‌شود.<ref> «مدیریت زمان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت کابوک.</ref>
- آموزش؛ آموزش مادران باعث کاهش وابستگی به اینترنت، کاهش اختلالات رفتاری و بهبود دلبستگی ایمن در فرزندان می‌شود. آموزش خانواده‌ها در آگاهی آنها به مسئلۀ وابستگی به اینترنت و به‌کارگیری راهکارهایی برای کاهش وابستگی مؤثر است. برقراری فضا برای ارتباط، طرح نگرانی و حمایت بین خانواده‌هایی که مشکل مشابه دارند، موجب ارتقای مهارت ارتباطی در مادران، احساس تنهایی کمتر، یادگیری نحوۀ واکنش به مشکلات، درک بهتر وضع موجود از قاب سایر خانواده‌ها و پذیرش نقش فردی در ایجاد مشکل می‌شود.<ref>درویش‌زادۀ نوش‌آبادی و دیگران، «بررسی تأثیر استفادۀ صحیح و مدیریت زمان والدین از گوشی همراه، رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی بر الگوی دلبستگی، مشکلات رفتاری کودکان و میزان اعتیاد به اینترنت در والدین»، 1399ش، ص76 و 78-79. </ref>
- الگو بودن والدین؛ برنامه‌ریزی والدین در استفاده از محصولات فناورانه موجب الگوپذیری این رفتار از سوی فرزندان می‌شود.
- همراهی فرزندان؛ دوستی و همراهی فرزندان، صحبت در مورد مشاهدات و در دسترس بودن.
- قانون‌گذاری؛ تدوین قانون برای دسترسی کودکان به اینترنت و فضاهای مجاز و سهیم کردن آنها در تعدیل زمان حضور آنها مؤثر است.
- افزایش تفکر انتقادی؛ توضیح دلیل ممنوعیت استفاده از برنامه‌هایی خاص، موجب این نکته می‌شود که کودکان قبل استفاده از هر برنامه‌ای در مورد دلیل استفاده از آن فکر کنند.
- استفاده از جایگزین مناسب؛ استفاده از جایگزین‌های مناسب، جذاب و هم‌سطح با گوشی همراه باعث کاهش استفاده از آن می‌شود.<ref>محمدی، «کودکان و فضای مجازی- تأثیر و مدیریت آن بر کودکان»، وب‌سایت آکادمی مدرنیتی.</ref>
راهکارهای بهینه‌سازی زمان
- استفاده از قدرت اهرم برای انجام تمامی کارها؛ یعنی از روش‌های هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی، تعیین اولویت‌ها، انضباط فردی، انجام با کیفیت کارها و انجام دادن کارها با کمک سایرین استفاده می‌شود.<ref> «بررسی مدیریت زمان»، وب‌سایت آکادمی باور مثبت.</ref>
- شناخت نقاط قوت و ضعف خود در استفاده از اینترنت؛ از جمله حس تنهایی، ضعف در «نه گفتن» به گفت‌وگوی غیرضروری، وسوسه‌شدن برای مشاهدۀ فیلم‌های جالب.
- فهرست‌بندی کارهای روزانه طبق اولویت؛ یادداشت اولویت‌ها و به‌همراه داشتن آنها باعث می‌شود که افراد به‌محض پرسه‌زنی در اینترنت، با مشاهدۀ اولویت‌ها اقدام به تعدیل زمان حضور در اینترنت کنند.<ref>اسفندیاری، «فنون مدیریت زمان در فضای مجازی (بخش اول)»، وب‌سایت راسخون.</ref>
- استفاده از ماتریس فوری/ مهم؛ اولویت‌بندی فعالیت‌ها طبق امور مهم و فوری، غیرفوری و مهم، فوری و غیرمهم و غیرمهم و غیرفوری موجب استفادۀ درست از زمان، انجام ندادن کارهای غیرضروری، استرس و حواس‌پرتی کمتر و اطمینان از انجام دادن امور مهم و فوری می‌شود.
- غیرفعال کردن اعلان‌ها؛ خاموش کردن اعلان‌های شبکه‌های اجتماعی و ایمیل موجب تمرکز بر اقدام فعلی، افزایش بهره‌وری و مدیریت زمان می‌شود.
- استفاده از روش پومودورو؛ تعیین بازه‌های زمانی مشخص و دقیق برای تمرکز بر یک فعالیت و استراحت برای پرداختن به فعالیت‌های دلخواه و ادامۀ فعالیت، روشی برای کارایی و بهره‌وری است.<ref> «7 تکنیک کاربردی برای مدیریت زمان در کسب و کار اینترنتی»، وب‌سایت کارنوین.</ref>
دلایل مؤثر بر مدیریت زمان در اینترنت
- خانواده؛ ارتقای سواد رسانه‌ای در خانواده و اطلاع از موضوع و محتوای شبکه‌های اجتماعی، باعث آموزش و تعیین قوانین معین برای استفادۀ درست فرزندان از اینترنت می‌شود.
- نهادهای آموزشی؛ آموزش و فرهنگ‌سازی استفاده از اینترنت، موجب جهت‌دهی استفاده از این فضا در راستای آموزش علمی می‌شود.
- مفید و ارزشمند بودن محتوای تولید شده در اینترنت توسط سازمان‌های مرتبط؛
- خود افراد؛ مدیریت زمان و نحوۀ استفاده از اینترنت و پرهیز از پرسه‌زنی.
- نهادها و دولت‌ها؛ وضع اصول نحوۀ استفاده از اینترنت و سامان‌دهی و کنترل آن.<ref> «مدیریت زمان استفاده از اینترنت»، وب‌سایت گروه آموزشی سیمینه.</ref>
راهکارهای کنترل استفاده از اینترنت
- استفاده از اینترنت در راستای اهداف و بالابردن اطلاعات؛
- عضویت در گروه‌هایی با هدف مشخص و شفاف و مطالعه نکردن مطالب غیرمرتبط با موضوع؛
- اختصاص ساعاتی مشخص در شبانه‌روز برای استفاده از اینترنت؛
- استفاده از برنامه‌هایی با محتوای ارزشمند و کاربردی و حذف مطالب مضر و غیرضروری؛
- استفاده از برنامه‌های کمتر برای مدیریت زمان و استفاده از برنامه‌های مفید؛<ref>«مدیریت زمان در فضای مجازی»، وب‌سایت گروه آموزشی سیمینه.</ref>
- کاهش میل مصرف یا قطع فعالیت در بعد از هر نیم ساعت استفاده؛
- استفاده نکردن از اینترنت قبل از خواب برای ایجاد آرامش و جلوگیری کاهش برانگیختگی؛
- کم کردن اطلاعات ورودی از شبکه‌های غیرمفید؛
- جایگزین کردن فعالیت‌هایی مانند پارک رفتن و ورزش.<ref>«تکنیک‌های مدیریت زمان در استفاده از فضای مجازی»، رادیو گفت‌وگو.</ref>
آسیب مدیریت نکردن زمان در اینترنت
استفادۀ بیش از حد از محتوای مجازی پیامدهایی مانند افول سلامت روانی و اجتماعی،<ref>قنبری، «بررسی اثربخشی مدیریت زمان بر کاهش اعتیاد به اینترنت دانش‌آموزان مقطع متوسطه»، 1401ش، ص6.</ref> برانگیختگی، مشکلات روان‌شناختی، احساس مفید نبودن در جامعه، حواس‌پرتی،<ref> «تکنیک‌های مدیریت زمان در استفاده از فضای مجازی»، رادیو گفت‌وگو.</ref> اتلاف زمان، باختن زمان مفید به اینترنت،<ref> «مدیریت زمان در فضای مجازی»، پایگاه جامع سواد رسانه.</ref> افت تحصیلی و کاری، جاماندن از امور روزانه، کاهش انگیزه، اختلال در روابط اجتماعی، کاهش صمیمیت در خانواده، اضطراب و افسردگی، افتادن در دام سوءاستفاده‌کنندگان، تداخل در خواب و بیداری فرد، بی‌تفاوتی به وقایع فرهنگی، سیاسی و اجتماعی،<ref>«اینفوگرافی/ مدیریت زمان در فضای مجازی»، خبرگزاری تسنیم.</ref> اعتیاد رفتاری، اعتیاد به فضای مجازی، مسائل غیراخلاقی، قمار، اعتیاد به مواد مخدر، آسیب‌پذیری، استرس و کاهش رضایت، انگیزه و کارایی می‌شود.<ref>«مدیریت زمان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت کابوک.</ref>
اعتیاد اینترنتی
اعتیاد اینترنتی اشاره به استفادۀ بیش از حد از اینترنت دارد که موجب وابستگی در کاربران و ایجاد اختلال در زندگی، روابط اجتماعی، سلب اختیار از آنها و بی‌توجهی به سلامت و وظایف اجتماعی و انسانی می‌شود.<ref> «معیارها و شاخصه‌های مبتلایان به اعتیاد اینترنتی چیست؟»، خبرگزاری تسنیم.</ref> اعتیاد به اینترنت یا سوءکاربری رایانه‌ای در اَشکال اعتیاد به وب‌سایت‌های مستهجن، اعتیاد به گفت‌وگو، وب‌گردی، وبلاگ و هک کردن ظاهر می‌شود.<ref>«اعتیاد اینترنتی (مجازی) و راه‌های مقابله با آن»، وب‌سایت دانشکدۀ صنعت هواپیمایی کشوری.</ref> در اعتیاد اینترنتی زمان بر کاربران غلبه دارد، اهداف زندگی در اینترنت خلاصه می‌شود و تمام کارهای روزمره تعطیل می‌شود.<ref>اسفندیاری، «فنون مدیریت زمان در فضای مجازی (بخش اول)»، وب‌سایت راسخون.</ref>
اثرات مدیریت زمان
- کاهش تنش و استرس؛
- بهبود سلامت جسمی و روحی؛
- اولویت‌بندی فعالیت‌ها و حذف زمان‌های اتلاف‌شده؛
- افزایش زمان کار مفید.<ref> «بررسی مدیریت زمان»، وب‌سایت آکادمی باور مثبت.</ref>
مدیریت زمان در کشورهای مختلف
مدیریت زمان در فضای مجازی در ایران اهمیت کمتری دارد و مسئلۀ مدیریت نکردن همه‌گیر شده است.<ref> «مدیریت زمان در فضای مجازی»، پایگاه جامع سواد رسانه.</ref> ژاپن و کرۀ جنوبی جزو کشورهایی هستند که بهترین استفاده از زمان را دارند و هر دقیقه از زندگی برای آنها به میزان شصت ثانیه ارزشمند است.<ref>«بررسی مدیریت زمان»، وب‌سایت آکادمی باور مثبت.</ref>
نرم‌افزارهای مدیریت زمان
- ریسکو تایم؛ به کنترل و اندازه‌گیری استفاده از رایانه برای محاسبۀ ساعات کاری، ردیابی پنجره‌های فعال، وب‌سایت‌ها، برنامه‌های مورد استفاده، وقفه‌های بین کار، تماس‌های تلفنی و تعداد جلسات می‌پردازد و امکان مشاهدۀ اطلاعات با مرور خلاصه‌ها و بهره‌وری فردی و گروهی در آن فراهم شده است.
- تاگل؛ امکان ردیابی لحظه‌ای زمان با کاربری آسان که برای یکپارچه‌سازی چندین سیستم قابل استفاده است.
- فوکس بوستر؛ نرم‌افزاری چندسکویی که با روش پومودورو و با هدف افزایش تمرکز و ازبین‌بردن فشارهای زمانی اقدام به تقسیم زمان کار به بازه‌های 25 دقیقه‌ای با پنج دقیقه وقفه می‌کند.<ref> حاجی‌آبادی، «مدیریت زمان چیست و چگونه زمان را مدیریت کنیم؟»، وب‌سایت کاربوم.</ref>
پانویس
منابع
- قرآن کریم.
- «7 تکنیک کاربردی برای مدیریت زمان در کسب و کار اینترنتی»، وب‌سایت کارنوین، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1399ش.
- اسفندیاری، حدیثه، «فنون مدیریت زمان در فضای مجازی (بخش اول)»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 8 اردیبهشت 1397ش.
- «اعتیاد اینترنتی (مجازی) و راه‌های مقابله با آن»، وب‌سایت دانشکدۀ صنعت هواپیمایی کشوری، تاریخ بازدید: 6 اسفند 1402ش.
- «اینفوگرافی/ مدیریت زمان در فضای مجازی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 1 آذر 1395ش.
- «بررسی مدیریت زمان»، وب‌سایت آکادمی باور مثبت، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1402ش.
- «ترجمه و شرح حکمت 390 نهج البلاغه: سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت مؤسسۀ اهل بیت، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1396ش.
- «تکنیک‌های مدیریت زمان در استفاده از فضای مجازی»، رادیو گفت‌وگو، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1397ش.
- «توصیۀ قرآن برای مدیریت زمان در زندگی»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 6 اسفند 1402ش.
- حاجی‌آبادی، فهیمه، «مدیریت زمان چیست و چگونه زمان را مدیریت کنیم؟»، وب‌سایت کاربوم، تاریخ بازدید: 15 بهمن 1402ش.
- حاج‌محمدی، فرشته و حاج‌محمدی، سمیرا، «تأثیرات اخلاقی استفاده از فضای مجازی بر پیوند زناشویی و روابط فرزندان در خانواده»، فصلنامه مطالعات اخلاق کاربردی، شماره بیست‌و‌ششم، 1396ش.
- درویش‌زادۀ نوش‌آبادی، گلناز و دیگران، «بررسی تأثیر استفادۀ صحیح و مدیریت زمان والدین از گوشی همراه، رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی بر الگوی دلبستگی، مشکلات رفتاری کودکان و میزان اعتیاد به اینترنت در والدین»، تفکر و کودک، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان 1399ش.
- قنبری، زهرا، «بررسی اثربخشی مدیریت زمان بر کاهش اعتیاد به اینترنت دانش‌آموزان مقطع متوسطه»، فصلنامۀ فناوری و دانش‌پژوهی در تعلیم و تربیت، دورۀ دو، شمارۀ شش، زمستان 1401ش.
- محمدی، زهرا، «کودکان و فضای مجازی- تأثیر و مدیریت آن بر کودکان»، وب‌سایت آکادمی مدرنیتی، تاریخ درج مطلب: 22 تیر 1402ش.
- «مدیریت زمان استفاده از اینترنت»، وب‌سایت گروه آموزشی سیمینه، تاریخ درج مطلب: 30 دی 1398ش.
- «مدیریت زمان چیست و تکنیک‌های آن کدام است؟»، وب‌سایت متمم، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1402ش.
- «مدیریت زمان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت کابوک، تاریخ بازدید: 9 بهمن 1402ش.
- «مدیریت زمان در فضای مجازی»، پایگاه جامع سواد رسانه، تاریخ بازدید: 6 بهمن 1402ش.
- «مدیریت زمان در فضای مجازی»، وب‌سایت گروه آموزشی سیمینه، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1402ش.
- «معیارها و شاخصه‌های مبتلایان به اعتیاد اینترنتی چیست؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 9 شهریور 1400ش.