انگشتر عقیق
انگشتر عقیق؛ حلقه‌ای فلزی دارای نگینی از دُرّ کوهی برای زینت انگشتان.
استفاده از انگشتر عقیق به‌عنوان مُهر و زیورآلات در ایران قدمت زیادی دارد. در باور مردم، انگشتر عقیق منافع مادی و معنوی گوناگونی از جمله، فراوانی روزی، مصونیت از بلاها و برخی بیماری‌ها در بردارد. در منابع اسلامی نیز روایاتی مبنی بر فضیلت و آثار مفید پوشیدن انگشتر عقیق وجود دارد که موجب گرایش بیشتر به استفاده از آن شده است.
مفهوم‌شناسی
انگشتر، حلقه‌ای است که از فلز یا چوب و انواع سنگ و شیشه ساخته شده و به‌عنوان زینت انگشت دست مورداستفاده قرار می‌گیرد.<ref> دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه انگشتر، وبسایت واژه‌یاب. </ref> عقیق نوعی سنگ گران‌بها، کدر و بی‌شکل، با عنصر شیمیایی اصلی سیلیس است. این سنگ در رنگ‌های گوناگونی همچون سرخ، زرد و سفید وجود دارد. عقیق سرخ یمنی از گران‌بهاترین نوع عقیق‌ها است.<ref>. ثروتیان، فرهنگ اصطلاحات عمومی،1380ش، ص201. </ref>
انواع عقیق
عقیق دارای انواع گوناگونی است و در برخی منابع تا 50 نوع برای آن ذکر شده است، ازجمله: عقیق سارد اونیکس، عقیق خزه‌ای، عقیق یمانی، عقیق شجری و عقیق آتشین. عقیق یمانی، زیباترین و گران‌بهاترین نوع عقیق و مورد علاقه مسلمانان است که به رنگ‌های سیاه، شیری، انواع رنگ قرمز، زرد، کبود، کرم‌قهوه‌ای، نارنجی و سبز وجود دارد.<ref> دانایی، فرهنگ گوهرشناسی، 1376ش، ص284-289. </ref>
تاریخچه انگشتر عقیق در ایران
در موزه ملی ایران، از دوره هخامنشیان مُهر انگشتری با نگین عقیق و نقش شیر بال‌دار هخامنشی وجود دارد.<ref> غیبی، 35000 سال تاریخ زیورآلات اقوام ایرانی،1391ش، ص197. </ref> از دوره ساسانیان نیز انگشتری از جنس طلا با نگینی از سنگ عقیق، منقش به سر یک بانو به‌جامانده‌است.<ref> زرگری، بررسی مضمون طرح و نقش و رکاب و نگین در انگشترسازی معاصر مشهد، 1397ش، ص13. </ref> همچنین، مهر انگشتری با نگین عقیق زرد و عقیق قرمز، مربوط به دوران اولیه اسلامی در ایران، در موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود.<ref> غیبی، 35000 سال تاریخ زیورآلات اقوام ایرانی،1391ش، ص219و237. </ref>
عقیق در فرهنگ و ادبیات ایرانی
در باور مردم، استفاده از انگشتر عقیق موجب مصونیت در برابر دشمنان و دفع برخی امراض و بیمار‌ی‌های جسمی و روحی می‌شود.<ref> شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، 1363ش، ص638.</ref> همچنین دیدن سنگ عقیق در خواب را نشانه یُمن و برکت می‌دانند.<ref> تفلیسی، کامل التعبیر، 1394ش، ص323.</ref> به‌همین سبب، جهت بهره‌مندی از خواص عقیق، آن را به‌صورت‌های گوناگون ازجمله تسبیح، نگین انگشتری، زیورآلات، تزیین لباس و دیگر موارد مورداستفاده قرار می‌دهند. <ref> میرنیا، فرهنگ مردم فولکلور ایران، 1369ش، ص97.</ref>
در اشعار مولوی، عقیق یمنی نماد مراتب بالای ایمان و عرفان است.<ref> تاجدینی، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشۀ مولانا، ۱۳۸۳ش، ص665.</ref> در آثار ادیبان، شراب و لب معشوق به عقیق ناب تشبیه شده است.<ref> نفیسی، فرهنگ نفیسی، ۱۳۴۳ش، ج4، ص2388.</ref> در ترانه‌های محلی نیز سنگ عقیق دارای جایگاه ویژه‌ای است، برای نمونه، تشبیه قطره‌های اشک به عقیق در اشعار محلی مردم لرستان دیده می‌شود.<ref> عسکری عالم، فرهنگ عامۀ لرستان،1387ش، ج5، ص171.</ref>
انگشتر عقیق در روایات اسلامی
بر اساس روایات شیعه، عقیق اولین کوهی است که به یگانگی خدا و رسالت محمد (ص) و ولایت علی بن ابی‌طالب (ع) شهادت داده است.<ref> مجلسی، حلیه‌المتقین، 1424ق، ص61، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت..</ref> عقیق سفید و سرخ و زرد، سه کوه در بهشت هستند که همواره به حمد و ستایش خداوند و استغفار برای شیعیان آل محمد مشغولند.<ref> طوسی، الامالی، 1414ق، ج1، ص38، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref> در روایات اسلامی، توصیه شده که هر مسلمانی یکی از انواع سنگ عقیق را به‌عنوان نگین بر انگشتری خود داشته باشد.<ref> حر عاملی، وسائل‌الشیعه، 1409ق، ج5، ص88، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref> رسول اکرم به علی توصیه نمود، انگشتر عقیق سرخ در انگشت دست راست خود استفاده کند.<ref> ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379ق، ج3، ص301، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت. </ref>
آثار انگشتر عقیق در منابع اسلامی
در روایات اسلامی فضایل و آثاری برای انگشتر عقیق ذکر شده، ازجمله: دفع دشمنان و بلاها،<ref> سید بن طاووس، آداب سفر در فرهنگ نيايش،1381ش، ص127، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت. </ref> برطرف‌کردن فقر و نفاق،<ref>طبرسی، الآداب الدينية للخزانة المعينية،1380ش، ص235، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت. </ref> عاقبت‌به‌خیری و برآورده‌شدن حاجات،<ref>کلینی، کافی، 1407ق، ص470، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت. </ref> امنیت در سفر،<ref> حر عاملی، وسائل¬الشیعه، 1409ق، ج 5، ص 89، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref> دفع اندوه،<ref> مجلسی، حلیه‌المتقین، 1424ق، ص59، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت. </ref> فراوانی روزی،<ref> مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج37، ص42، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت. </ref> افزایش ثواب عبادات. <ref> حر عاملی، وسائل‌الشیعه،1409ق، ج5، ص91، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref>
پانویس
منابع
- ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، محقق: محمدحسین آشتیانی و هاشم رسولی، قم، علامه، چاپ اول، 1379ش، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- تاجدینی، علی، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشۀ مولانا، تهران، سروش، 1383ش.
- تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم، کامل التعبیر، تصحیح مختار کمیلی، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1394ش.
- ثروتیان، بهروز، فرهنگ اصطلاحات و تعریفات نفایس الفنون، تهران، فردوس، 1380ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء‌التراث، 1409ق، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، در وبسایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- دانایی، محسن، فرهنگ گوهرشناسی، به کوشش محمدعلی احمدی بیداخویدی، تهران، مؤسسه علمی فرهنگی عابدزاده، ۱۳۷۶ش.
- زرگری، حمیده، بررسی مضمون طرح و نقش و رکاب و نگین در انگشترسازی معاصر مشهد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی فردوس، غیردولتی-غیرانتفاعی، گروه هنر اسلامی، رشته تصویرسازی، 1397ش، در سایت ایرانداک، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- سید بن طاووس، آداب سفر در فرهنگ نیایش، ترجمه: عبدالعلی محمدی شاهرودی، تهران، آفاق،1381ش، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1363ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، الآداب الدينية للخزانة المعينية، ترجمه احمد عابدی، قم، زائر،1380ش، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: 25مهر 1401ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه،1414ق، در وبسایت کتابخانه فقاهت، تاریخ بازدید:17 آذر 1401ش.
- عسکری عالم، علی‌مردان، فرهنگ عامۀ لرستان، خرم‌آبـاد، شاپورخواست، 1387ش.
- غیبی، مهرآسا،35000 سال تاریخ زیورآلات اقوام ایرانی، تهران، هیرمند، 1391ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- مجلسی، محمدباقر، حلیه‌المتقین فی الآداب و السنن و الاخلاق، ترجمه خلیل رزق العاملی، قم، ذوی‌القربی، چاپ اول، 1424ق، در وبسایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، (بی‌جا)، مؤسسه الوفاء، 1403ق، در وب¬سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- میرنیا، علی، فرهنگ مردم فولکلور ایران، تهران، پارسا، 1369ش.
- نفیسی، علی‌اکبر، فرهنگ نفیسی، تهران، کتاب‌فروشی خیام، 1343ش.