دلزدگی جنسی

دلزدگی جنسی؛ کاهش یا عدم میل به ارتباط جنسی.

دلزدگی جنسی با بی‌میلی یا کم‌میلی جنسی همراه است. افراد مبتلا به این مشکل، تمایل چندانی به ارتباط جنسی ندارند و تخیلات و هیجانات جنسی آنها بسیار کم است. تداوم چنین حالتی در بین زوجین می‌تواند منجر به مشکلات فراوانی شود. عوامل مختلفی از قبیل مشکلات هورمونی، تجربه جنسی بد در گذشته و سبک زندگی نامناسب در بروز این مشکل مؤثر است.

مفهوم‌شناسی

دلزدگی جنسی به‌معنای تمایل نداشتن به فعالیت جنسی در زمان طولانی است. این اختلال در مجموعه راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5) شامل دو وضعیت جداگانه می‌شود: اختلال علاقه جنسی زنان و اختلال میل جنسی کم‌فعال مردان. در این وضعیت فرد میل جنسی کمی دارد؛ به‌گونه‌ای که منجر به شکست در شروع رابطه جنسی یا کاهش صمیمیت جنسی می‌شود.<ref> - "sexual Desire Disorder", Psychology Todey.</ref>

اختلال برانگیختگی جنسی در زنان

برای تشخیص این اختلال باید چهار معیار تشخیصی اختلال برانگیختگی جنسی در زنان (بر اساس DSM-5) که در ذیل آمده است، در فرد احراز شود:

الف- فقدان یا کاهش قابل توجه میل یا برانگیختگی جنسی؛ برای احراز این مورد حداقل سه نشانه از موارد زیر باید وجود داشته باشند:

1. فقدان یا کاهش میل به فعالیت جنسی؛
2. نداشتن افکار یا تخیلات جنسی و یا کاهش آن؛
3. آغاز نکردن فعالیت جنسی و یا کاهش آن؛ معمولاً به تلاش‌های همسر برای شروع رابطه جنسی واکنش مثبت نشان نمی‌دهد.
4. نداشتن یا کم بودن هیجان و لذت جنسی هنگام فعالیت جنسی؛ این حالت باید در اکثر یا همه فعالیت‌های جنسی (حدود 75 تا 100درصد) وجود داشته باشد.
5. نداشتن یا کاهش میل و تحریک جنسی هنگام مواجهه با محرک‌های شهوانی درونی یا بیرونی؛
6. نداشتن یا کم بودن احساسات تناسلی یا غیرتناسلی هنگام فعالیت جنسی؛ این حالت نیز در اکثر یا همه موقعیت‌های جنسی (حدود 75 تا 100درصد) باید وجود داشته باشد.

ب- نشانه‌های مربوط به معیار الف حداقل شش ماه ادامه داشته باشند.

ج- نشانه‌های مربوط به معیار الف ناراحتی و مشکل قابل توجهی در زندگی فرد ایجاد کرده باشند.

د- این اختلال ناشی از مشکل جسمی یا تأثیر دارو و مواد نیست. همچنین علائم یک اختلال روانی غیرجنسی یا آشفتگی در روابط (مثلاً خشونت همسر) یا سایر عوامل استرس‌زا را نمی‌توان به این مشکل نسبت داد.<ref>- Group of authors (APA), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, p. .433</ref>

عوامل اختلال میل جنسی زنان

عوامل متعددی برای این اختلال بیان شده است:

الف- عوامل خلقی؛ این عوامل شامل باورها و نگرش‌های منفی در مورد تمایلات جنسی و وجود سابقه اختلالات روانی است.

ب- عوامل محیطی؛ مشکلات ارتباطی، سبک عملکرد جنسی همسر، سابقه رشد او در کودکی مانند کیفیت روابط اولیه او با مراقبان و عوامل استرس‌آور دوران کودکی می‌توانند در پیش‌بینی این اختلال مؤثر باشند.

ج- عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی؛ برخی از مشکلات جسمی-پزشکی (مثل دیابت و اختلال در فعالیت تیروئید) می‌توانند عوامل خطر برای بروز این اختلال در زنان باشد. عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند باعث آسیب‌پذیری در برابر مشکلات جنسی شوند.<ref>- Group of authors (APA), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, p. .435</ref>

اختلال میل جنسی کم‌فعال در مردان

برای تشخیص این اختلال در مردان باید چهار ملاک زیر در آنها احراز شود:

1. فقدان یا کمبود مداوم تمایل به فعالیت جنسی و همچنین نداشتن افکار یا تخیلات جنسی یا کمبود آن؛
2. علائم معیار الف حداقل شش ماه ادامه داشته باشند؛
3. نشانه‌های معیار الف باعث مشکل و ناراحتی قابل توجه در زندگی فرد شده باشد؛
4. علائم یک اختلال روانی غیرجنسی یا آشفتگی شدید در روابط را نمی‌توان به این مشکل جنسی نسبت داد. همچنین این مشکل ناشی از تأثیر یک ماده و دارو یا تأثیر مشکلات پزشکی دیگر نیست.<ref>- Group of authors (APA), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, p. .440</ref>

عوامل مورد توجه هنگام ارزیابی

هنگام ارزیابی و تشخیص این اختلال باید پنج عامل زیر مورد توجه قرار گیرد. هر یک از این عوامل ممکن است در بروز این اختلال در مردان مختلف نقش داشته باشند:

1. عوامل مرتبط با همسر، مثل مشکل جنسی با همسر یا وضعیت سلامت او؛
2. عوامل ارتباطی مانند ارتباط ضعیف یا اختلاف در تمایل به عمل جنسی؛
3. آسیب‌های فردی مثل تصور ذهنی ناخوشایند از بدن خود، بیماری‌های روانی مثل افسردگی یا عوامل استرس‌آور مثل ازدست‌دادن شغل؛
4. عوامل فرهنگی؛ مانند ممنوعیت‌های فرهنگی مربوط به فعالیت جنسی؛
5. عوامل پزشکی.<ref>- Group of authors (APA), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, p.441-442</ref>

عوامل خطر و پیش‌آگاهی

برخی از عوامل نقش پیش‌آگاهی دهنده این اختلال را دارند که عبارتند از:

الف- عوامل مزاجی؛ نشانه‌های خلق‌وخو و اضطراب می‌توانند پیش‌بینی‌کننده قوی کم‌میلی در مردان باشند. همچنین احساس مرد در مورد خود، میزان درک او از میل جنسی همسر نسبت به او و احساس ارتباط عاطفی و عوامل زمینه‌ای می‌توانند به‌صورت مثبت یا منفی بر میل جنسی مرد تأثیر بگذارند.

ب-عوامل محیطی؛ باید عوامل اجتماعی-فرهنگی و عواملی از قبیل مصرف الکل، مشکلات بین فردی، فقدان آموزش جنسی کافی و آسیب‌های ناشی از تجربیات اولیه زندگی در تبیین کم‌میلی مورد توجه قرار گیرند.

ج- عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی؛ اختلالات غدد درون‌ریز به‌طور قابل توجهی بر میل جنسی مردان اثرگذار هستند. سن نیز یک عامل خطر مهم برای کاهش میل در مردان است.<ref>- Group of authors (APA), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, p. .442</ref>

اثر سبک زندگی بر میل جنسی

از عوامل مؤثر بر اختلال کم‌میلی جنسی سبک زندگی است. امور متعددی در سبک زندگی بر کم‌میلی جنسی می‌توانند تأثیرگذار باشند؛ از قبیل برگشت به خانه با حال خسته، مراقبت از فرزندان یا والدین پیر، مصرف زیاد کافئین، استعمال سیگار، مصرف برخی از داروها مثل مهارکننده‌های بازجذب سروتونین، تجربه افسردگی و اضطراب، تجربه‌های جنسی بد و مشکل ارتباطی با همسر.<ref>انتظاری، «مروری بر اختلال کم‌میلی جنسی»، وب‌سایت دکتر انتظاری.</ref>

کمال‌گرایی و خودمحق‌بینی در روابط زناشویی

برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهندکمال‌گرایی در روابط عاشقانه می‌تواند پیش‌بینی کننده دلزدگی زناشویی باشد. علاوه بر آن خودمحق‌بینی<ref>فرد خود را سزاوارتر از دیگران می‌داند و انتظار الطاف و امتیازات ویژه (بدون نیاز به جبران) دارد؛ یارمحمدی‌واصل و دیگران، «پیش‌بینی دلزدگی زناشویی مبتنی بر خودمحق‌بینی و کمال‌گرایی روابط عاشقانه»، 1402ش، ص175. </ref> نیز چنین نقشی دارد. با افزایش خودمحق‌بینی دلزدگی در همسران افزایش می‌یابد. هر یک از این ویژگی‌ها، زمینۀ انتظارات بالا از دیگران را فراهم می‌کند و باعث می‌شود فرد نسبت به دیگران بی‌تفاوت شده و حتی سوء استفاده کند.<ref>یارمحمدی‌واصل و دیگران، «پیش‌بینی دلزدگی زناشویی مبتنی بر خودمحق‌بینی و کمال‌گرایی روابط عاشقانه»، 1402ش، ص175 و 185 و 188و 189. </ref>

شیوع

میزان شیوع اختلال میل/ برانگیختگی جنسی زنان ناشناخته است. در مورد مردان نیز میزان شیوع اختلال کم‌میلی جنسی با توجه به کشور مبدأ و روش ارزیابی متفاوت است. بر اساس مجموعه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی حدود 6 درصد از مردان جوان (18-24 سال) و 41درصد مردان مسن (66-74 سال) دچار مشکل در میل جنسی هستند. با این حال بی‌میلی مداوم به ارتباط جنسی که شش ماه یا بیشتر ادامه داشته باشد، تنها تعداد کمی (1.8درصد) از مردان 16 تا 44 سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد.<ref>Group of authors (APA), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, p. 435 & 442.</ref>

پیامدهای کم‌میلی جنسی

کم‌میلی جنسی پیامدهای گوناگونی در افراد مبتلا دارد:

1. کاهش صمیمت بین زوجین؛ هر چند افراد زیادی هستند که بدون داشتن رابطه جنسی، روابط عاشقانه‌ای با یکدیگر دارند؛ ولی در بسیاری از افراد، نداشتن رابطه جنسی بر روابط صمیمانه و تحکیم آنها تأثیر منفی دارد. در واقع اکثر زوج‌ها با داشتن رابطه جنسی احساس صمیمت می‌کنند و آرامش آنها زیاد می‌شود.<ref> - شرف‌عاشوری، «عوارض نداشتن رابطه جنسی در مردان و زنان (منبع علمی و معتبر)»، وب‌سایت درمانکده.</ref>
2. طلاق؛ دلزدگی زناشویی می‌تواند منجر به مشکلاتی از قبیل طلاق شود.<ref> یارمحمدی‌واصل و دیگران، «پیش‌بینی دلزدگی زناشویی مبتنی بر خودمحق‌بینی و کمال‌گرایی روابط عاشقانه»، 1402ش، ص189.</ref>
3. اضطراب و استرس؛ در رابطه جنسی هورمون‌هایی مانند اکسی‌توسین و اندروفین ترشح می‌شود که می‌تواند در کنترل آثار استرس کمک کند. همچنین اکسی‌توسین در خوابیدن نیز اثر مثبت دارد. از این رو یکی از عواقب نداشتن رابطه جنسی بعد از ازدواج افزایش استرس و بدخوابی است.
4. ضعف حافظه؛ برخی مطالعات نشان می‌دهد افرادی که رابطه جنسی دارند، در یادآوری خاطرات وضعیت بهتری دارند؛ اما نداشتن رابطه جنسی عملکرد حافظه را تضعیف می‌کند.
5. کاهش سیستم ایمنی؛ داشتن رابطه جنسی منظم به بدن در مقابله با بیماری‌ها کمک می‌کند و نداشتن رابطه ممکن است باعث افزایش احتمال ابتلای بدن به بیماری‌ها شود.<ref>«نداشتن رابطه بعد از ازدواج: دلیل، عواقب و راه‌حل»، وب‌سایت افراکیلینیک.</ref>

چند توصیه برای افزایش رابطه جنسی بین زوجین

1. زوجین باید رابطه جنسی را به‌عنوان بخش لازم و ضروری در ارتباط تلقی کنند.
2. در صورتی که مصرف دارو باعث کاهش میل جنسی شده با پزشک صحبت کرده و از داروهای جایگزین که اثر منفی بر میل جنسی ندارند، استفاده کنند.
3. زن و شوهر باید در مورد انتظارات و نیازهای خود با یکدیگر صحبت کنند. مسکوت گذاشتن این امر ممکن است باعث سوء تفاهم و سرخوردگی در رابطه جنسی شود.
4. اگر زن و شوهر مدت زمان طولانی است که رابطه جنسی ندارند، سعی کنند آهسته و به‌آرامی تماس بدنی برقرار کرده و کم‌کم حساسیت نسبت به تماس فیزیکی را از بین ببرند.
5. تدابیری برای رفع مشکلات جسمی داشته باشند. تغییرات یائسگی مثل خشکی و تحریک‌پذیری واژن با روان‌کننده‌ها یا استروژن با میزان پایین قابل درمان است.<ref>«نداشتن رابطه بعد از ازدواج: دلیل، عواقب و راه‌حل»، وب‌سایت افراکیلینیک.</ref>
6. افراد نباید همسرشان را با دیگران مقایسه کنند. چنین مقایسه‌هایی می‌تواند باعث دلزدگی شود؛ از این‌رو بهتر است بر نقاط قوت همسر خود توجه کرده و آنها را یادآوری کنند.
7. بهتر است زوجین از کمال‌گرایی در روابط جنسی خودداری کنند.
8. زن و شوهر از دیدن فیلم‌های پورن خودداری کنند. چنین فیلم‌هایی می‌تواند موجب مقایسه کردن آنها با همسرشان شود.<ref>-«دلزدگی زناشویی»، وب‌سایت گروه همراه.</ref>
9. اگر تلاش‌های فردی اثرگذار نبود، بهتر است از یک متخصص کمک بگیرند.<ref>-«نداشتن رابطه بعد از ازدواج: دلیل، عواقب و راه‌حل»، وب‌سایت افراکیلینیک</ref>

درمان

انواع درمان‌ها برای این اختلال وجود دارد:

دارودرمانی؛ در سال 2015م سازمان غذا و داروی آمریکا دارویی به نام آدی (فلیبانسرین) را جهت درمان اختلال میل جنسی در زنان پیش از یائسگی تأیید کرد؛ ولی این دارو بحث‌برانگیزه شد.<ref> - "sexual Desire Disorder", Psychology Todey</ref>

هورمون‌درمانی؛ کسالت جنسی ممکن است ناشی از اختلال در عملکرد هورمون‌ها باشد. اگر بر اثر این اختلال، واژن خشک شده باشد، پزشک می‌تواند قرص استروژن را تجویز کند.<ref>- «دلایل دلزدگی جنسی یا کسالت جنسی چیست؟»، وب‌سایت کلینیک سکس‌تراپی دکتر نجات. </ref> در مردان نیز گاهی کمبود تستوسترون می‌تواند میل جنسی را کاهش دهد؛ از این‌رو ممکن است تستوسترون برای او تجویز شود.<ref>-خرم‌آبادی، «درباره‌ اختلالات و بیماری‌های جنسی بیشتر بدانیم»، وب‌سایت دکترتو.</ref> البته اطلاعات کمی در مورد میزان اثربخشی طولانی‌مدت تستوسترون‌درمانی وجود دارد.<ref> -Conn & Hodges, "Sexual Interest/ Arousal Disorder" Msd Manuals website. </ref>

گروه‌درمانی؛ برای درمان و بهبود کم‌میلی جنسی آموزش‌های گروهی نیز انجام گرفته است:

الف‌- گروه‌درمانی مبتنی بر ACT؛ با هدف بررسی اثربخشی درمان ACT<ref> Acceptance and Commitment Therapy</ref>که روش درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد است، پژوهشی در مورد صمیمیت زناشویی، رضایت جنسی و سبک‌های دلبستگی زنان دارای اختلال بی‌میلی جنسی صورت گرفت. یافته‌ها نشان داد که مداخلات بر موارد مورد نظر تأثیر دارد. در این آموزش موارد متعددی آموزش داده شد. از جمله می‌توان به مواردی از قبیل چگونگی آگاهی بهتر از احساسات، افکار و واکنش‌های خود و پذیرش افکار و احساسات ناخوشایند به‌جای تلاش برای تغییر یا اجتناب از آنها اشاره کرد. در نهایت هدف آموزش این بود که افراد با انجام عمل متعهدانه و گام برداشتن در مسیر ارزش‌های خود، ارتباط عمیق‌تری با خود و افراد مهم از جمله همسرشان برقرار کنند.

همچنین در این نوع درمان عمل عشق را از احساس عشق جدا می‌کنند و به افراد می‌آموزند که بر عمل تأکید کنند. چنین تفکیکی باعث انعطاف‌پذیری افراد می‌شود. در ضمن با توجه به اینکه رضایت جنسی یک واکنش عاطفی است که از افکار و تفسیرهای ذهنی مربوط به روابط جنسی ناشی می‌شود، به افراد آموزش داده می‌شود تا افکار خود را هنگام تنش سرکوب نکنند؛ بلکه اجازه دهند افکار بدون اینکه در ذهن‌شان ماندگار شوند، حالت سیال پیدا کرده و عبور کنند.<ref>-ایران‌نژاد و دیگران، «اثربخشی آموزش گروهی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) بر دلبستگی، صمیمیت و رضایت جنسی در زنان مبتلا به بی‌میلی جنسی»، 1400ش، ص2826 و2831 و 2832.</ref>

ب‌-استفاده از آموزش‌های جنسی؛ گروهی از پژوهشگران با آموزش جنسی بر گروهی از زنان به این نتیجه رسیدند که این آموزش‌ها در ارتقای صمیمیت جنسی مؤثر بوده و منجر به روابط رضایت‌بخش زناشویی می‌شود و می‌توان از این آموز‌ش‌ها برای بهبود و تقویت روابط جنسی زن و شوهر استفاده کرد.

این آموزش‌ها در طی شش جلسه انجام گرفت و محور آموزش در این جلسات شامل موارد زیر بود:

جلسه اول؛ پس از ارتباط با افراد گروه به تبیین اهداف و اهمیت روابط زناشویی، آموزش امور جنسی و ارتباط زناشویی پرداخته می‌شود.

جلسه دوم؛ افراد با فیزیولوژی و رفتارهای جنسی آشنا می‌شوند.

جلسه سوم؛ باور‌های غلط در مورد مسائل جنسی اصلاح می‌شوند.

جلسه چهارم؛ صمیمیت جنسی بین زوجین ترسیم می‌شود.

جلسه پنجم؛ تکنیک‌های درست ارتباط جنسی آموزش داده می‌شوند.

جلسه ششم؛ افراد با اختلالات شایع جنسی آشنایی پیدا می‌کنند.

در طی این جلسات افراد شرکت‌کننده توانستند ابتدا تماس عاطفی و حسی غیرجنسی و سپس تماس‌های لمسی و عاطفی جنسی با همسرشان برقرار کنند و آن را به‌صورت مداوم ادامه دهند. در مجموع این موارد منجر به صمیمیت بیشتری بین همسران شد. یکی دیگر از مواردی که شرکت‌کنندگان آموختند، گفت‌وگوی جنسی با همسر بود. آنها آموختند که باید به‌صورت واضح و صریح در مورد نیازها، علایق، اولویت‌ها و خواسته‌های جنسی مذاکره کنند. چنین مذاکره صمیمانه‌ای باعث شد تا افراد دیدگاه جدید نسبت به روابط جنسی‌ خود پیدا کنند و رفتارهایی که موجب افزایش صمیمت رضایت جنسی می‌شود را بیشتر انجام دهند. آنها در طی آموزش همچنین به این نتیجه رسیدند که برای ارتباطات جنسی با همسرشان برنامه‌ریزی داشته باشند. آنها همچنین شیوه‌های جدید برقراری ارتباط جنسی را نیز فراگرفتند. تجربه این روابط جنسی متنوع به آنها کمک کرد تا صمیمت جنسی بیشتری پیدا کنند.<ref> - شاکرمی و دیگران، «تأثیر آموزش جنسی بر صمیمیت جنسی زنان متاهل»، 1393ش، ص34-42.</ref>

حکم فقهی ترک ارتباط جنسی با همسر

احکام متعددی در این زمینه وجود دارد از جمله:

الف- طبق احکام شرع شوهر نباید بیشتر از چهار ماه نزدیکی با همسر جوان خود را ترک کند؛ مگر اینکه این ارتباط جنسی برای او ضرر یا مشقت زیاد داشته باشد یا خود زن راضی به ترک آن باشد و یا در ضمن عقد شوهر ترک آن را شرط کرده باشد.<ref> - سیستانی، توضیح المسائل، 1415ق، ج1، ص505.</ref>

ب- زنی که عقد دائم شده حق ندارد بدون عذرشرعی مانع از نزدیکی شوهرش شود.<ref>- مکارم‌شیرازی، احکام بانوان، 1386ش، ج1، ص171.</ref>

ج-در عقد دائم اگر برای دادن مهریه مدت مشخص نشده باشد، زن می‌تواند قبل از گرفتن مهریه مانع از نزدیکی کردن شوهر شود؛ چه شوهر توانایی دادن مهریه داشته باشد و چه نداشته باشد. البته اگر قبل از گرفتن مهریه زن به نزدیکی راضی شود و این ارتباط جنسی رخ دهد، دیگر زن نمی¬تواند بدون عذر شرعی مانع از نزدیکی شوهر شود.<ref>-سیستانی، توضیح المسائل، 1415ق، ج1، ص505.</ref>

پاداش معنوی برای ارتباط جنسی با همسر

طبق آموزه‌های اسلامی ارتباط جنسی و نزدیکی با همسر پاداش دارد و باعث بخشش گناهان نیز است. در حدیثی از پیامبر اکرم به ریزش گناهان هنگام آمیزش و شسته شدن گناهان در هنگام غسل جنابت اشاره شده است.<ref>محمدی‌ری شهری و دیگران، دانشنامه قرآن و حدیث، ج4، 1390ش، ص86. </ref>

نکوهش ترک ارتباط جنسی با همسر

بر اساس آموزه‌های اسلامی، زنانی که نیازهای جنسی همسر را ارضا نمی‌کنند، مورد نکوهش قرار گرفته‌اند. در روایت نبوی زنان تعلل‌کننده مورد لعن قرار گرفته‌اند. منظور از زنان تعلل‌کننده کسانی هستند که شوهر خود را هنگام درخواست جنسی معطل می‌کنند تا شوهر به خواب برود. در روایتی دیگر نیز پیامبر گرامی زنان را از طولانی کردن نماز که مانع از ارتباط همسر شود، نهی کرده است. از سوی دیگر مردی که نیاز همسرش را ارضا نمی‌کند نیز مورد مذمت قرار گرفته است. پیامبر گرامی ارتباط جنسی با همسر را جزو سنت‌های خود شمرده است که هرکس از آن دوری کند، در شمار یارانش نخواهد بود.<ref>محمدی ری‌شهری، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، 1389ش، ج1، ص321-322. </ref>

منابع

• انتظاری، عباس، «مروری بر اختلال کم‌میلی جنسی»، وب‌سایت دکتر انتظاری، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1402ش.
• ایران‌نژاد، زهره و همکاران، «اثربخشی آموزش گروهی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) بر دلبستگی، صمیمیت و رضایت جنسی در زنان مبتلا به بی‌میلی جنسی»، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دوره 64، شماره 2، 1400ش.
• خرم‌آبادی، فاطمه، «درباره‌ اختلالات و بیماری‌های جنسی بیشتر بدانیم»، وب‌سایت دکترتو، تاریخ درج مطلب: 29 دی 1400ش.
• «دلایل دلزدگی جنسی یا کسالت جنسی چیست؟»، وب‌سایت کلینیک سکس‌تراپی دکتر نجات، تاریخ بازدید مطلب: 23 خرداد 1403ش.
• «دلزدگی زناشویی»، وب‌سایت گروه همراه، تاریخ درج مطلب: 18 اکتبر 2023م.
• سیستانی، سیدعلی، توضیح المسائل، قم، مهر، 1415ق.
• شاکرمی، محمد و دیگران، «تأثیر آموزش جنسی بر صمیمیت جنسی زنان متأهل»، روان پرستاری، دوره 2، شماره 1، 1393ش.
• شرف‌عاشوری، مژده، «عوارض نداشتن رابطه جنسی در مردان و زنان (منبع علمی و معتبر)»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ مطلب: 27 خرداد 1403ش.
• محمدی‌ ری‌شهری، محمد و دیگران، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، ‌1390ش.
• محمدی ری‌شهری، محمد، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، 1389ش.
• مکارم‌شیرازی، ناصر، احکام بانوان، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، 1386ش.
• «نداشتن رابطه بعد از ازدواج: دلیل، عواقب و راه‌حل»، وب‌سایت افراکیلینیک، تاریخ درج مطلب: 19 آبان 1399ش.
• یارمحمدی ‌واصل، مسیب و دیگران، «پیش‌بینی دلزدگی زناشویی مبتنی بر خودمحق‌بینی و کمال‌گرایی روابط عاشقانه»، فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، سال 14، شماره 54، 1402ش.
• Conn, Allison & R. Hodges, Kelly. “Sexual Interest/Arousal Disorder”, Msd Manuals website, Date of Revised: July 2023.
• Group of authors (APA), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, American Psychiatric Association, Washington, DC & London, England, 2013.
• "Sexual Desire Disorder", Psychology Todey, Last updated: 2 February 2022.

حسین امیری